सिमित क्षेत्रको आंशिक चित्रण ‘बलामी’ पुस्तक

रामजी बलामी


आफ्नो जातिप्रति गर्व लाग्नु मानवीय स्वभाव नै हो । यही स्वभावीय यात्रामा लागीरहंदा तीन महिना अघि बलामी जातिको वारेमा पुस्तक प्रकाशन भएको खबर पाँए । यो खबरले मुहारमा छाएको खुसी व्यक्त गर्न पनि सकेको थिएन तर त्यो खुसी धेरै समय टिक्न भने सकेन । अंग प्रत्यंगमा सल्बलाएको खुसी पुस्तक हात परेको रातभरमै बज्रपातसावित बन्यो ।

बेखराम बलामी (श्रेष्ठ) द्वारा लिखित पुस्तक ‘बलामी’ मा चित्लाङ, नुवाकोट, थानकोट, सितापाइला, बालाजु, फर्पिङ लगायतका बलामी जातिको विविध पाटाहरु समेटिएका छन । जन्मदेखि मृत्युसम्मका गतिविधि, रहनसहन, चाडपर्व, धार्मिक, सास्कृतिक पक्ष लगायतका कुराहरु झल्काउन खोजिएको छ । यसका साथै पुस्तकमा नेपालको इतिहास र अन्य जातिको जानकारी पनि उतार्न भ्याएका छन ।

लेखकको पुख्र्याैली थलो भएर पनि हुन सक्छ अन्य क्षेत्रका तुलनामा चित्लाङका बलामीहरुका वारेमा विस्तृत विवरण पुस्तकमा पढ्न पाइन्छ । पुस्तकको बीचमा केही रंगीन फोटाहरुले बलामी संस्कृतिलाई झल्काउने कोसिस गरिएको छ । पुस्तकको अध्ययनबाट संक्षेपमा भए पनि बलामी जातिको वारेमा वुभ्mन सघाउ पुग्ने छ । 

लेखकः बेखराम बलामी श्रेष्ठ

प्रकाशक ः श्री बलराम पुस्तकालय

मुल्य ः २५० रुपैंया

बलामी जातिलाई अझै पनि नेपाली समुदायमा बालविवाह गर्ने समुदाय भनेर चिन्ने गरिन्छ । नेपाली संञ्चार माध्यममा समेत विशेषतः कागती गाउँमा हुने वालविवाहको प्रसंगले राम्रै स्थान पाएको हुन्छ तर अहिले त्यस्तो अवस्था भने छैन । बलामी जातिको क्षेत्रगत बसाइका आधारमा विगत र वर्तमान वुभ्mन  पुस्तक उपयोगी छ । 

बलामी जातिको वारेमा पुस्तक प्रकाशन भएको खबरले जति खुसी दिलायो त्यो भन्दा बढी दुःख पुस्तक पढे पछि लाग्यो । पुख्र्याैली बलामी भए पनि श्रेष्ठमा रुपान्तरित भएका लेखकले यो समुदायको उत्थानमा एउटा इंटा थपिदिएको भए पनि आम बलामी समुदायमा हर्ष भन्दा विस्मातको विउ बढी छरिदिएका छन ।

पुख्र्याैली थर रुपान्तरित भएर पनि बलामी जातिप्रति देखाएको उत्सुकता र योगदानको कदर त गर्नै पर्छ तर अझै केही समय लगाएर पक्षपात नगरि पुस्तक लेखेको भए बलामी समुदायको इतिहासमा एउटा नाम थपिने थियो । विडम्वना त्यो हुन नसकेकोमा दुःख र सहानुभूति व्यक्त गर्न वाध्य भएँ । 

पुस्तकका अधिकांश पानामा फिक्का प्रस्तुतीसहित विगतका अनुसन्धाताहरुलाई प्रभावित पर्न खोजिएको देखिन्छ । बुवहुपन र लहलहैपनको झल्को पुस्तकमा धेरै पाइन्छ । ‘बल्ल्हमी’ र ‘बल्ल’ छुट्टै जाति भएको पुस्तकमा जनाए पनि कुन जाति भन्ने वारेमा ठोस कुरा उल्लेख गर्न लेखक चुकेको देखिन्छ । इतिहासको पर्दा उघार्न प्रमाणित प्रमाणहरु प्रस्तुत गर्ने क्रममा पनि लेखक चुकेका हुन भन्न सकस मान्नु पर्दैन । लेखकले भने जस्तो बलामीले श्रेष्ठमा मात्रै थर परिवर्तन गरेको र गमालबाट बलामी भएको भन्ने कुरा छेउटुप्पो कहिकतै कुनै हालतमा स्विकार्न सकिन्न । यो कुराले लेखकको अनुसन्धान फितलो भन्ने कुरा पुष्टी गरेको छ । बलामीबाट धेरैवटा थरमा रुपान्तरण भएका प्रशस्त प्रमाण लेखककै आँसपास घुमिरहेका भए पनि त्यो कुरा लुकाउनुको पछाडि कुनै रहस्य छन भन्ने कुरा अड्कल गर्न साह्रो पर्दैन । 

अर्काे कुरा एक दुइ जनाले गमालबाट परिर्वतन भइ बलामी हुंदैमा सिंगो तीन बस्तीलाई नै आरोप खन्याउनु आकाश हेरेर थुक्नु बरावर देखिन्छ । टिस्टुङमा मनाइने बज्रवाराही मेला तीन दिनको हो १२ वर्षको होइन, टिस्टुङ–दामन–हेटौडा–कुलेखानी मार्गको नाम त्रिभुवन राजपथ हो महेन्द्र राजमार्ग होइन । कलाटु र टुपीखेल लगायत गमाल थरका मित्रहरुले बलामी थर लेखेको कुरा पनि सही होइन । बलामी जातिको उद्गमस्थल मानिने नुवाकोटमा समेत अरुलाई पठाएर अध्ययन गर्न लगाएको पाइयो । यस्ता कमजोरीहरु हेर्दा लेखकले ठूलै बल्ड्याङ खाएको अनुभूति हुन्छ । स्थलगत अध्ययन नभएको कुरा पनि प्रमाणित हुन्छ ।

स्वदेशी, विदेशी तथा जातीय लेखकहरुको ऐतिहासिक पुस्तक अध्ययन गरी लेखिएको भनिए पनि पुस्तकमा सतही विश्लेषण ज्यादा पाइनुका साथै कहिकतै इतिहासलाई नै चिप्ल्याउन खोजिएको जस्तो भान हुन्छ । बलामी सम्वन्धी विगतमा अनुसन्धान गरी पुस्तक तयार पारेका केही विदेशीहरुलाई समेत छाँयामा पार्ने लेखकको मनशाय स्पष्ट कोरेका छन । लेखकले बलामी जातिको पहिलो इतिहासकार भनि दावी नगरेपनि पाठकले यसको सुंइको पाउन गाह्रो पर्दैन । पुस्तकमा समावेश आधार, तथ्य र प्रमाणहरु फिक्का र दोषारोपण प्रकृतिका धेरै छन भन्ने कुरा स्वयं छिमेकी वस्तीको प्रतिक्रियाले अघाइन्छ ।

दोषारोपनकालागि तार्किक, तथ्यपूर्ण र प्रमाणीत तर्क अघि सार्न सक्नु पर्छ भन्ने कुरा नजानेर हो या जानेर चटक्कै भुलेका छन ।

पुस्तकलाई सम्पादन गर्न कन्जुस्याँइ गरिएको छ । कतिपय वाक्य त अर्थको अनर्थ मात्रै होइन तीन÷चार पटक पढ्दा समेत अर्थ वुभ्mन नसक्ने खालका छन । एउटा हास्यास्पद वाक्य यस्तो छ, ‘पुस्तक आफैले शुद्धाशुद्धी मिलाएको’ । यहाँ पुस्तककारले भन्न खोजिएको हो कि लेखकले आफै शुद्धाशुद्धी मिलाएको भन्न खोजिएको हो थाहा भएन नत्र पुस्तक आफैले त कसरी मिलाउला र शुद्धाशुद्धी लेखकज्यु ?

‘गर्व’ लेख्नु पर्नेमा ‘घमण्ड’ र ‘तत्काल’ लेख्नु पर्नेमा ‘तत्कालिन’ जस्ता शब्द लेखेर महाभुल गरेका छन । राष्ट्रिय बलामी समाजका वर्तमान अध्यक्ष मोहन बहादुर बलामीलाई तत्कालिन अध्यक्ष भनेर तिरस्कृत गरिएको छ । लेखकले ‘तत्कालिन’ को अर्थ नै नवुझेका हुन भने इतिहासकार बन्ने सपना अलि पछि देख्दा राम्रो हुन्थ्यो । पुस्तकको भित्रि मात्रै होइन लेखकको भनाइमा नै लवज, अर्थ र भनाइ उल्टोपाल्टो परेको छ । ‘पदेर’, ‘पस्तक’, ‘खन्तद्र्वन्द्ध’, ‘गर्ढछ’ जस्ता थुपै्र अशुद्ध र गल्तीहरुले पुस्तक भरिपूर्ण छ । 

दोधारेपनको भकारीसावित यो पुस्तकमा टिस्टुङका बलामीहरुका वारेमा एक शब्द पनि खर्चेका छैनन् । त्यस क्षेत्रका पापुङ, लिलाखेल र इकुन्डोलका बलामीहरुकालागि त यो पुस्तक कलंक नै बनेको छ । त्यसो त यो पुस्तक केही सिमित क्षेत्रका आंशिक सर्वेक्षणको रुपमा आएको छ । अन्य जातिको जानकारी र नेपालको इतिहास, विकास निर्माण, राजनीति, जनसंख्या वृद्धि जस्ता प्रसंगले पुस्तकको आकार र मुल्य बढाउने वहानाको रुपमा काम गरेको छ । संस्कृतिका नाममा विकृतिजन्य फोटोलाई पनि पुस्तकमा अटाइएका छन भने केही फोटोले पुस्तकको आकार मात्रै बढाइ दिएको छ । समग्र बलामी जातिको इतिहास भनिए पनि फर्पिङ, टिस्टुङ, थानकोट, नुवाकोट, बालाजु, रामपुर लगायतको फोटो लुकाउन खोजिएको छ । 

बलामी जातिका अनुसन्धानदाता जेराल्ड टोफानलाई फितलो अनुसन्धानकर्ताको रुपमा उभ्याएका लेखकले आफै पनि बलामी बस्तीहरुमा राम्ररी अध्ययन गरेको देखिदैन । पुस्तकमा इतिहास र आत्मकथाको सिद्धान्त सन्तुलित देखिन्छ । इतिहासकार बन्न ठूलो त्याग, तपस्या, मिहेनत र मुल्य चुकाउनु पर्छ भन्ने कुरा लेखकले भुसुक्कै बिर्सेका छन । सिमित क्षेत्रका बलामी जातिको सतही र आंशिक  जानकारीकालागि पुस्तक ‘ठिकै’ मात्र छ । 

२०६९-११-३ गते  बुधवार साप्ताहिकमा प्रकाशित