फेसबुकको अश्लील प्रयोग

रामजी बलामी

     फेसबुकका जन्मदाता मार्क जुकेरवर्गले आफ्नो फेसबुक एकाउन्ट हृयाक भएको कुरा एउटा टेलिभिजन अन्तर्वार्तामार्फत सार्वजनिक गरे। सन  २००४ फेब्रुअरी ४ मा हार्वर्ड विश्व  विद्यालयबाट सुरु भएको फेसबुक सञ्जाल हाल विश्वभर करिब २ सय १३ वटा मुलुकसम्म फैलिएको  छ। सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा -सेप्टेम्बर २०११) सम्म ८० करोड प्रयोगकर्ता पुगिसकेकोे तथ्यांक सार्वजनिक हुँदा नेपालमा मात्र गत  जुलाईको अन्तसम्म करिब ११ लाख २० हजार नेपाली फेसबुकको फन्दामा परिसकेको तथ्यांक सार्वजनिक भएको थियो। 

जुकेरवर्गको फेसबुक बालमा अश्लील भिडियो राखेर हृयाकरहरूले फेसबुक सुरक्षित नभएको पुष्टि गरिदिएका छन। अहिले अधिकांश फेसबुक  प्रयोकर्ताको वालमा अश्लील भिडियो पोस्ट हुने समस्या देखिएको छ। आफ्नै साथीले पोस्ट गरेको जनाउसहित आउने यता भिडियोहरू साथीले  राखेको नभई हृयाकरहरूले पठाएका हुन। फेसबुकको लोकपि्रयतासँगै बढेको दुरुपयोग र हृयाकरहरूको सक्रियता वयं जुकेरवर्गका लागि   समेत टाउको दुखाइ बन्न पुगेको छ। 

अहिले अधिकांश फेसबुक प्रयोगकर्ताको वालमा यस्तो  भिडियो पोस्ट हुने गरेको छ। यदि त्यसलाई क्लिक गरियो भने अटोमेटिक रूपमा  आफ्नो नाममा आफ्नो साथीको वालमा उक्त भिडियो पोस्ट हुन पुग्छ जसले मित्रसँगको सम्बन्धमा फाटो ल्याउँछ। यस्तो भिडियोको लिंक  आउनासाथ डिलिट गर्नुपर्ने बताउँछन लामो समयदेखि फेसबुक चलाउँदै आएका सञ्चारकर्मी गोविन्द बानियाँ। फेसबुकमा प्रयोग गरेको  पासवर्ड अन्य एकाउन्टमा प्रयोग नगर्नसमेत सुझाव दिन्छन बानियाँ। फेसबुक अफ गर्दा  पनि साथीको लिस्टमा आफूलाई अनलाइन देखाउँछ  भने आफ्नो फेसबुक एकाउन्ट हयाक भएको हुनसक्छ। यस्तो अवथामा तत्काल पासवर्ड चेन्ज गर्नुको विकल्प हुँदैन।

वि.सं.२०६६ मंसिरमा प्रहरी अपराध महाशाखामा 'साइबर क्राइम अनुसन्धान सेल' स्थापना गरिएपछि फेसबुक दुरुपयोगको अनुसन्धान हुन  थालेको छ। म्ाहानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखाका अनुसार दैनिक २/३ वटा उजुरी पर्ने गरेको छ। आर्थिक वर्ष २०६७/६८ मा मात्र २० वटा  फेसबुक दुरुपयोगसम्बन्धी उजुरी परेको तथ्यांक छ भने गत साउनदेखि हालसम्म १८ वटा उजुरी परिसकेको तथ्यांक सार्वजनिक भएको छ। 

फेसबुकको दुरुपयोगबाट बच्ने उपाय 

कुनै फाइल डाउनलोड गर्दा वा अन्य एकाउन्ट बनाउँदा फेसबुककै पासवर्ड प्रयोग गर्नुहुँदैन। किनभने हृयाकरहरूले पासवर्ड पत्ता लगाउँन  विभिन्न आकर्षक वेबसाइट बनाएका हुन्छन। त्यसैले छुट्टै पासवर्ड प्रयोग गर्नुपर्छ। फेसबुक खोल्दा आफनो व्यक्तिगत विवरण पूर्णरूपमा राख्नु  हुँदैन किनभने जोकसैले पनि त्यसको दुरुपयोग गर्न सक्छ।

पासवर्ड राख्दा सकभर अनुमान लगाउन सजिलो हुने खालका शब्द जस्तै १,२,३, घरेलु ठेगाना, जीवनसाथी/प्रेमी/प्रेमीकाको नाम, मोबाइन  नम्बर, आफनो नामथर इत्यादि प्रयोग गर्नुहुँदैन।

फेसबुकमा आएको रिक्वेस्टलाई तस्बिर हेरेर होइन उसको प|mेन्डलिस्ट, इन्फो, वाल इत्यादि चेक गरेर मात्र एसेप्ट गर्नुपर्छ।

फेसबुकमा नयाँ एप्लिकेसन इन्टल गर्दा विशेष ध्यान दिनु आवश्यक छ। जुनसुकै एप्लिकेसन इन्टल गर्दा भाइरस छिर्न प्रवल सम्भावना रहन्छ।

फेसबुक इन्फोमा सम्पर्क नम्बर र ठेगानाहरू सकभर नराखेकै राम्रो किनभने व्यापारिक संघसंथाहरूको फोनले आफूलाई हैरान पार्न सक्छ  साथै अपराधीको हातमा पनि पर्न सक्छ। 

फेसबुकमा इमेल एड्रेस राख्नु हुँदैन, जसले गर्दा आफू सुरक्षित रहन सकिन्छ। फेसबुकमा उपलब्ध पेजहरू लाइक गर्दा पनि ध्यान दिनु  आवश्यक छ। 

मोबाइलमा मोबाइल कन्र्फमेसन राखेर पनि सुरक्षित हुन सकिन्छ, यसले आफ्नो फेसबुक खोल्न मोबाइल म्यासेज कोड राख्नुपर्ने हुन्छ।  अश्लील  भिडियो भएको वाल देखियो भने त्यसलाई तुरुन्त डिलिट गर्नुपर्छ। यदि कोही कसैबाट आफ्नो वालमा पोस्ट भएको छ भने साथीलाई  नै डिलिट गर्नुभन्दा उसलाई जानकारी दिएर डिलिट  गर्न लगाउनुपर्छ।

आफ्नो साथीको नामबाट आएको म्यासेजमा कुनै लिंक छ भने खोल्नुभन्दा अघि विशेष ख्याल गर्नुपर्छ। 

अरूको नाममा फेसबुक खोल्ने वा अनावश्यक तस्बिर ट्याग गर्ने काम कहिल्यै गर्नु हुँदैन।

साप्ताहिकमा प्रकाशित

हजुर

गाजलु उनको नयनले
मलाई लठ्ठै पार्यो हजुर
लजालु उनको मुहारले
मलाई मख्खै पार्यो हजुर

आइस्यो र खाइस्यो भन्दै
मलाई काखमै सार्यौ हजुर
माया उनको झुठ रै छ
अहिले एक्लो पार्यो हजुर

धनकै लागि माँया साट्ने
उनको पूर्व रीत हजुर
नक्कली त्यो हाँसो सामू
मेरो मात्रै प्रित हजुर

माँया सामू धन पनि
कुनै बेला झुक्छ हजुर
जुनी भरी यस्तो माँया
कति सँग लुक्छ हजुर

फेरी फेरी तृष्णा मेट्न
मलाई घृणा गर्यौ हजुर
पर्दैन अब फर्केर भेट्न
धनी कै पेट भर्यौ हजुर ॥

सुखद -सुहागरात

मंसिर महिना विवाहको महिना हो। विवाहसँगै गाँसिएर आउने शब्द हो— सुहागरात। मंसिर, विवाह र 

सुहागरातबीच घनिष्ठ सम्बन्ध हुन्छ  जसले वैवाहिक जीवनलाई अटल र अमृतमय तुल्याउँछ। विवाहको पहिलो रात नै सुहागरात हो। यो क्षण जीवनमा एक पटक मात्र आउने हुँदा  यसलाई उपयोग गर्न सक्नुपर्छ। यदि सुहागरात नै कष्ठप्रद र दुःखदायी भएको खण्डमा त्यो रात मात्र होइन, जीवनभर नै अमिलोपनको  आभास हुने यौन विशेषज्ञहरू बताउँछन्। नौलो जीवनको सुरुवातको क्षणलाई सदुपयोग गर्न जान्नुपर्छ अन्यथा जीवनभर मनको कुनै कुनामा  त्यो घाउ बल्भिmरहन सक्छ। 

सुहागरातलाई व्यक्तिपिच्छे विभिन्न कोणबाट हेरिन्छ। जीवनको अविस्मरणीय रात, वैवाहिक जीवनको सुनौलो रात, भावी जीवनका मीठामीठा  सपना बुनेर एक-अर्काको अँगालोमा आफूलाई सुम्पिने रात, अनि यौवनका तिर्सनाहरू मेट्ने रात।

आखिर यसलाई जसरी बुझे पनि नवविवाहित दम्पतीले वैवाहिक जीवनलाई रंगीन बनाउनेे रात हो- सुहागरात।  एक-अर्कालाई चिन्ने,  चिनाउने र मिठासपूर्ण प्रेम अभिव्यक्त गरी सुमधुर सम्बन्धको आभास गर्ने रात हो— सुहागरात।  सुहागरातमा जति खुसी, मिठास र  सुखानुभूति हुन सक्यो वैवाहिक जीवनको हरेक दिनरात त्यस्तै हुने यौनविज्ञहरू बताउँछन्। त्यसैले यो रात एक-अर्का बीच पूर्ण विश्वासको  वातावरण सिर्जना गरेर मात्र यौनसम्बन्धतर्फ लाग्नुपर्छ।

पहिलो रातको सम्झना दुवैका लागि जीवनभर अविस्मरणीय हुने हुँदा सकभर रमाइलो एवं नौलो संसारको परिकल्पना हुने खालको वातावरण  सिर्जना गर्न सक्नुपर्छ। यस्तो कुरामा विशेषतः पुरुषको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ। नारीभित्र विद्यमान लाज र डरका कारण पुरुषहरू यस  मामिलामा विशेष सजक हुनुपर्छ, जसले गर्दा आफ्नो जीवनसाथीको मनमा दाग नलागोस्। 

सुहागरातमा भएको सानो त्रुटिले जीवनभरका लागि नैराश्यता दिन सक्छ। विवाहपूर्व साँचेका विविध इच्छा, चाहना र सपनाहरू एक-अर्कार्मा  साटासाट गरी प्रेमपूर्ण वातावरणमा रमाउँदै अघाउन सक्नुपर्छ यो रात। बिहानैदेखि बजेको विवाहको बाजा र साथीभाइको जिस्क्याइसँगै  उब्जिएका खुल्दुली र तलतल मेटाउन आउने क्षण हो- सुहागरात। भावी जीवनसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने सुहागरात कतिपयका लागि भने  अभिशाप बनेर आइदिन्छ। इच्छाविपरीतको विवाह, एक-अर्कालाई बुझ्ने क्षमता नहुनु, लाज, डर तथा अन्धविश्वासी समाजमा फैलिएका  नकारात्मक टिप्पणी आदि कारणले गर्दा सुहागरातको क्षण दुःखदायक हुनसक्छ।

जन्म घर छोडेर पराई घर जानुपर्ने चेलीको मनमा वेदना हुनु स्वाभाविक हो। त्यसैले सुहागरातलाई साथ दिन खोज्दाखोज्दै पनि कमजोरीहरू  भैदिन्छन्। त्यसैले कोमल मनकी धनी जीवनसंगीसँग मिठासपूर्ण कुराकानी र साथसहयोगको वाचा गर्दै उनीभित्र उब्जिएको विरहको भावनालाई  बिर्साउन सक्ने कला हुनुपर्छ पुरुषमा। जबसम्म दुवै जना स्वतन्त्र वातावरणमा आइँदैन, तबसम्म सुहागरात फलदायी हुन सक्दैन।  इच्छाविपरीतको कुनै पनि कार्य नतिजामुखी बन्न सक्दैन भन्ने नियम यसमा पूर्ण रूपमा लागू हुन्छ। यो दिन कोही पुरुषार्थ प्रदर्शन गरेर  जीवनसंगीको भावनामाथि खेलबाड गर्छन्। योभन्दा मुर्खता अरु हुनै सक्दैन। यस्तो व्यवहार प्रदर्शन गर्दा वेदनामा डुबेको जीवनसँगीको मनमा  छुरा प्रहार गरेझैं हुन्छ। 

प्रेमविवाह होस् वा मागी विवाह दुवैमा सुहागरातले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। फरक यति हो कि प्रेमविवाह गरेका जोडीहरू विवाहअघिदेखि नै  घुलमिल हुने भएकाले सुहागरातको दिन केही थोरै मात्र असहज हुन्छन् भने विवाहअघि बोलचालसमेत नभएका मागी विवाहका जोडीहरूका  लागि भने निकै सकसपूर्ण हुन्छ यो रात। प्रेमविवाह भन्दा मागी विवाह गर्नेहरूका लागि अविस्मरणिय बन्छ— सुहागरात। सामान्यतः सुहागरात  यौनसम्पर्कसँग मात्रै जोडेर हेरिन्छ। वास्तवमा यो रात त्यत्तिकैमा सीमित भने छैन। दोहोरो सन्तुष्टिपूर्ण सम्बन्धका लागि यो रात अधिकांशका  लागि निकै कष्टप्रद हुन सक्छ। त्यसैले पनि यस्ता कुरामा ख्याल राख्दै लामो समयको मिठासपन र अभ्यासपछि दुवैको हाउभाउ बुझेर मात्र  यौनसम्पर्कमा प्रवेश गर्नु उचित हुन्छ। अन्यथा जीवनसंगीको मनोभावमा गम्भीर असर पर्न सक्छ।

बढ्दो सम्बन्धविच्छेदको एउटा कारण असफल सुहागरातलाई पनि मानिन्छ। प्रत्यक्ष रूपमा किटान नगरिए प्ानि अप्रत्यक्ष रूपमा यस्तै कारणले  सम्बन्धविच्छेद बढ्दै गएका छन्। घरमा समय नदिएको बहानामा हुने अधिकांश सम्बन्ध विच्छेद यस्तै प्रकृतिका हुन् भन्ने कुरा बारम्बार  सञ्चारमाध्यममा सार्वजनिक भैरहेका छन्। सजीव प्राणी भएपछि यौन सबैका लागि आवश्यक छ। कसैका लागि थोरै त कसैका लागि धेरै हुन  सक्छ, तर जीवनसाथीको पर्वाह नगरी एकलौटी स्वार्थ पूरा गर्न चाहनेहरूमध्ये अधिकांशको दाम्पत्य जीवन टुटेको छ। यौन जस्तो व्यक्तिगत  मामिलामा समेत श्रीमान्-श्रीमतीबीच समझदारी भएन भने अन्य कुराको केही मतलब रह्दैन। एउटा भनाइ छ, भान्छाबाट सुरु भएको  झगडा ओच्छानमा पुगेपछि अन्त्य हुन्छ तर ओच्छानममा भएको झगडा पारपाचुकेमा पुगेर टुङ्गन्िछ। त्यसैले श्रीमान्-श्रीमती दुवैले आपसी  समझदारीमा एक-अर्काको आवश्यकतालाई ध्यानमा राखी सुहागरातलाई स्मरणीय बनाउनुपर्छ, जसले  भावी जीवनलाई सुखद बनाउन टेवा  पुर्‍याउँछ।




साप्ताहिकमा प्रकाशित (२०६८|०८|२३) 

शिक्षित युवावर्ग गाउँ फर्क

(रामजी बलामी), नेपाल वायुसेवा निगमले विज्ञापन गरेको विभिन्न १ सय १९ पदका लागि आवेदन दिनेहरुको संख्या करिव २४ हजार पुगेको समाचार सार्वजनिक भएको छ त्यस्तै नेपाल प्रहरीमा १ हजार ३ सय ५० पदका लागि ४० हजारको आवेदन परेको बताइएको छ।  यी दुई दृष्टान्तले मुलुकमा बढ्दो बेरोजगारको अवस्थालाई चित्रण गर्दछ। एकातिर मुलुकमा बढ्दो बेरोजगारको समाचार आइरहेका छन् भने अर्कोतिर मुलुकका अधिकांश ग्रामीण क्षेत्रमा कामदारको अभाव रहेको समाचार आइरहेका छन् जसलाई जनशक्तिको सही परिचालन हुन नसकेको आरोप खन्याउँ वा कामअनुसारको दाम नपाउनुको संज्ञा दिउँ मानिसहरु विविध कारणले ग्रामीण क्षेत्रबाट शहरी क्षेत्रमा प्रवेश गर्छन्। कोही उपयुक्त अवसरको खोजीमा त कोही उच्च शिक्षा अध्ययन गरी उज्ज्वल भविष्यको खोजीमा। कोही जीवनशैली सुधार्ने आशाका साथ शहर पस्छन् त कोही बाध्यता र परिस्थितिलाई आत्मसात् गर्दै शहर पस्छन्। यसरी जीवन घिसार्न शहर पस्नेहरुले सेवासुविधा पाउनुभन्दा उल्टै विकृति विसंगतिसँग पौंठेजोरी खेल्नुपर्ने अवस्था छ। ग्रामीण क्षेत्र दुःखदायक मान्नेहरुका लागि गतिलो उदाहरण बनेको छ शहरी क्षेत्र। विशेषतः राजधानीको उपमा भिर्न सफल काठमाडौंकै कुरा गर्नुपर्दा यहाँ बाच्नका लागि गर्नुपर्ने कठोर संघर्ष र त्यसबापत प्राप्त हुने झिनामसिना फल 'नखाउँ भने दिनभरको शिकार खाउँ भने कान्छा बाउको अनुहार’ साबित बन्न पुगेको छ। यहाँको नक्कली गुलियोपनमा भुलेर पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्मका नेपाली ओइरिएका छन् जसले एकातिर यहाँको जनसंख्या बढ्दै गएको छ भने अर्कोतिर समस्याका चाड्डहरु थोपरिँदै गएको छ। यसकै उपज हो बेरोजगार। मुलुकको समानुपातिक विकास हुन नसक्दा जनताको एक मात्रै आशाको केन्द्र बन्न पुगेको छ राजधानी तर राजधानीमै बेरोजगारको चाड्ड दिनहुँ बढ्दै जानुलाई कसरी मूल्यांकन गर्ने हुन त बेरोजगार रोग शहरी क्षेत्रमा मात्रै सीमित नभएर गाउँका कुनाकाप्चासम्म पनि असरल्ल हैजासरह फैलिएको छ तर पनि कामदार अभावको ठाउँ परिपूर्ति गर्न नसक्नुलाई के भन्ने दिनानुदिन बढ्दै गरेको बेरोजगार समस्याले नेपाललाई बेरोजगारीको मुहानको रुपमा चित्रित गराउँदै छ। बेरोजगारको यस्तो दुखान्त समाचारका बीच ग्रामीण क्षेत्रमा काम गर्ने जनशक्तिको अभाव हुने गरेको समाचार आउँदा रोजगारका आशा पलाउनु अस्वाभाविक कुरो पनि होइन। एक तथ्यांकअनुसार हरेक वर्ष कम्तीमा ४ लाख युवाहरु रोजगारका लागि तयार हुन्छन्। त्यसलाई सदुपयोग गर्ने नेपालमा कुनै त्यस्तो रणनीति छैन। बनेका कार्यक्रम नीति योजनाहरु कागजीरुपमै सीमित छन्। फलस्वरुप बेरोजगारको ज्वालामुखी विस्फोट हुन थालेको अवस्था छ। बढ्दो बेरोजगारसँगै दैनिक १५ सय जना नेपाली युवाहरु विदेशतर्फ पलायन भइरहेका छन् जसको अधिकांश हिस्सा खाडी क्षेत्रमा छन्। कानूनी र गैरकानूनी गरी करिव ४० लाखको हाराहारीमा नेपाली श्रमशक्ति विदेशी भूमिमा पोखिएका छन्। उनीहरुमार्फत आएको वार्षिक करिब २ खर्ब ५३ अर्बको रेमिट्यान्सले नेपाली अर्थतन्त्रलाई धानेको छ। नेपालको अर्थतन्त्रसमेत विस्तारै रेमिट्यान्समुखी बन्न थालेको छ जसले क्षणिक लाभ दिए पनि दीर्घकालीन फाइदा नदिने विश्लेषकहरुको भनाइ छ। नेपालमा कर्मचारी पदपूर्तिमा हुने नातावाद कृपावाद चाकडीप्रथाजस्ता कारणहरुले गर्दा योग्य व्यक्तिले रोजगार पाइरहेका छैनन् एकातिर भने अर्काेतिर त्यस्ता कर्मचारी नियुक्त गर्दा स्वयम् संस्थाले निर्धारित लक्ष्य हासिल गर्न सक्दैनन्। यसरी बढ्दो बेरोजगार र मानव संसाधन व्यवस्थापनमा देखिएको अव्यवस्थितपनको फाइदा उठाउँदै लुटतन्त्र र ठगतन्त्र मच्चाउनेहरुको समेत बिगबिगी छ काठमाडौंमा। शहरी क्षेत्रमा रोजगारीका लागि लुटतन्त्र भइरहँदा र डिग्रीको सर्टिफिकेट सिरानी हालेर निदाउन विवश हुँदा समेत शिक्षित भनाउँदा युवाहरु गाउँ फर्कन चाहँदैनन्। किनकि उनीहरुमा सर्टिफिकेटको घमण्ड छ एकातिर भने अर्काेतिर सरकारले ग्रामीण क्षेत्रमा रोजगारको अवसर प्रदान गर्न सकेको छैन। भिक्टर ह्युगोले भनेका छन्- 'मान्छेमा शक्तिको कमी छैन कमी छ त केवल केही गर्छु भन्ने इच्छाको’ तीव्र इच्छाशक्तिविना कोही कसैले पनि केही प्राप्त गर्न सक्दैनन्। अर्थशास्त्रकै शब्दमा पनि आफूलाई आवश्यक वस्तुको माग गर्दा त्यो वस्तु प्राप्त गर्ने उत्सुकता तथा इच्छा हुनु जरुरी छ। अन्यथा पुँजी र उत्प्रेरणाले मात्रै माग हुन सक्दैन। यसअर्थमा नेपालमा बढ्दो बेरोजगारको एउटा प्रमुख कारण हो इच्छाशक्ति। त्यस्तै अर्को कारण हो इच्छाशक्तिलाई चलायमान बनाउन आवश्यक उत्प्रेरणाका औजारहरु जसअन्तर्गत पर्छ योग्यताअनुसारको श्रम र श्रमअनुसारको पारिश्रमिक। मान्छेको आवश्यकता असीमित हुन्छ तर त्यसको पूर्ति गर्ने स्रोतसाधन सीमित हुन्छ। जब मानिसमा आवश्यकताको सिर्जना हुन्छ तब उसले कार्यप्रति उत्सुकता देखाउँछ। यो मास्लोको अर्थशास्त्रीय नियम पनि हो। डिग्री हासिल गरेका विद्यार्थीहरु कोरिया अमेरिका कतार मलेशिया इराकलगायतका मुलुकमा गएर आफ्नो योग्यताभन्दा निम्नस्तरका काम गर्न राजी हुन्छन् तर गाउँमा फर्केर डोको नाम्लो गर्दा आफ्नो इज्जत गुम्ने बताउँछन्। यसको पछाडि सामाजिक धारणा र युवाहरुमा रहेको गाउँप्रतिको नैराश्य नै प्रमुख बाधक हुन्। नेपालीहरु विदेश गएर कमाउँछन् भारतीयहरु नेपाल आएर कमाउँछन्। के भारतीयले यहाँ आएर गर्ने काम नेपालीले गर्न हुँदैन हामी नेपाली कामलाई साना र ठूला भन्दै विभाजित गर्छौं यही कारण आफै दुःख पाउँछौ। 'सिर्जना शक्ति संसारमा कहिल्यै हुँदैन विफल ढुड्डाको काप फोरेर पनि उम्रिन्छ पिपल’ माधव प्रसाद घिमिरेद्वारा रचित यस कविताले पनि सिर्जना शक्ति भएमा ढुड्डाको कापले पनि छेक्न नसक्ने भाव व्यक्त गर्छ। गाउँघरमा काम गर्ने मान्छेको अभावमा खेतबारी बाँझो भएको कुरा त सामान्य लाग्न थालेको छ। मलामी र जन्ती जान समेत युवाहरुको अभाव भइसकेको समाचार बेलाबेला आउने गरेको छ जसले नेपाली गाउँहरुमा छाएको सुनसानमय वातावरणलाई इंगित गर्दछ। अधिकांश नेपाली गाउँहरु यतिखेर स्कुले बालबालिका र वृद्धवृद्धाको भरमा टिकेको छ जसले गर्दा स्थानीय विकास-निर्माणका कार्यहरुसमेत प्रभावित बन्ने गरेका छन्। शहरमा भौँतारिरहेका युवाहरु गाउँ फर्कने हो भने गाउँमा रोजगारीका प्रशस्तै अवसरहरु पाउन सकिन्छ जसले स्थानीय स्रोतसाधनको सदुपयोग हुनुका साथै स्थानीय विकासमा समेत महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। बाँझो रहेका जमिनले उत्पादन दिन्छ हराभरा जंगलको जटिबुटीले बजार पाउँछ ग्रामीण क्षेत्र पनि शिक्षा र जनचेतनाले भरिपूर्ण हुन्छ। स्थानीय क्षेत्रमा आउने बजेटको सही सदुपयोग हुन महत्वपूर्ण योगदान रहन्छ। स्थानीय क्षेत्र विकास नहुनुको एउटा कारण शिक्षित युवा जमात शहरी क्षेत्रमा पलायन हुनु पनि हो। वास्तवमा कुनै पनि कामलाई सानो ठूलो भनेर मापन गर्नु मानवीय भूल हो। कुनै पनि काम आफैमा सानो हुँदैन भन्ने कुरा भारतीयहरुले गर्ने गरेको घुमन्ते व्यापारी सैलुन चनाचट्पटे आइसक्रिमलगायतका व्यवसायबाट हुने गरेको आम्दानीले छर्लड्डै पार्दछ। त्यसैले आम युवावर्गप्रति एउटै विनम्र आग्रह छ कि काठमाडौंमा रुमल्लिएर समय खेर फाल्नुभन्दा आफ्नै गाउँमा फर्केर केही गरौं जसले भविष्यका लागि केही मार्गनिर्देश गर्न सक्छ। rbalami2008@gmail.com नेपाल समाचारपत्रमा प्रकाशित

बज्रवाराहीलाई पर्यटकिय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्छौ - पर्यटन राज्य मन्त्री महर्जन

बज्रवाराही. पर्यटन राज्यमन्त्री दिलिप महर्जनले बज्रवाराहीलाई पर्यटकिय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्ने बताउनु भएको छ । मकवानपुरको बज्रबाराही प्रवेशद्वार शिलन्यासका लागि बज्रबाराही आइ पुग्नु भएका राज्यमन्त्री महर्जनले यस्तो बताउनुभएको हो । मन्त्री महर्जनले शहरको जस्तो गाउँमा पर्यटन विकासमा समस्या भएको बताउनुहुँदै उहुले यसका लािग प्रचारप्रसार आवश्यक भएको बताउनुभयो । पर्यटन राज्यमन्त्री महर्जनले मकवानपुरको बज्रबाराही गाविस पर्यटकीय क्षेत्रको विकासका लागि निकै स्तरीय क्षेत्र भएको बताउनुहुँदै यसको विकासकालागि सरकार जहिले पनि तयार रहेको बताउनुभयो । बज्रबाराहीलाई पर्यटन विकासको लागि योजनाबद्ध रुपमा अघि बढ्नुपर्ने उहाँको धारणा रहेको थियो । स्थानीयहरुको सकि्रयतामा नै पर्यटन विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुग्ने बताउनुहुँदै सरकार त सहयोगी मात्र भएको बताउनुभयो । उहाँले चित्लाङ चन्द्रागिरी काठमाण्डौ मार्गलाई प्राथमिकताको साथ बनाउनुपर्ने बताउनुभयो । टिष्टुङ बज्रबाराही नेवाः पुचःको आयोजनाका भएको स्वागतद्वार शिलन्यास कार्यक्रम पुचका अध्यक्ष विनोद महर्जनको सभाध्यक्षतामा सम्पन्न भएको थियो । यसैबीच पर्यटन राज्यमन्त्री महर्जनले बज्रबाराही मन्दिर अवलोकन गर्नुभएको छ 

। सो अवसरमा बज्रबाराही चौरलाई सरकारले पिकनिक स्पटको रुपमा विकास गर्नतयार रहेको बताउनुभयो । सो कार्यक्रममा बज्रबाराही गाविस सचिव केदारबहादुर जोशी पत्रकार महासंघका केन्द्रिय पार्षद कुमार नेगी विकास खबरपत्रिकाका प्रकाशक सुरजकुमार भुजेल तथा संचारकर्मी र नेवा पुचका पदाअधिकारीको सहभागिता रहेको थियो ।

मन्दिर मार्खुमा, मुर्ती चितलाङमा

 मकवानपुरको मार्खु गाविस वडा नंबर ४ मा रहेको लक्ष्मीनारायण मन्दिर २७ वर्षदेखि मूर्ति विहिन रहेको   छ । कुलेखानी ताल निर्माण गर्दा सो मन्दिर डुवानमा पर्ने भएकोले पुर्नस्थापना गर्ने शर्तमा तत्कालीन जिल्ला पाचायत सदस्य हाल चित्लाङ गाविस वडा नं। ५ निवासी सुन्दरमान श्रेष्ठलाई जिम्मा लगाईएको लक्ष्मीनारायणको मुर्ति गरगहना भाडावर्तन लगायतका सामानहरु फिर्ता नगरेपछि मन्दिरमा मूर्ति पुर्नस्थापना हुन नसकेको हो ।  

  तत्कालिन लामाचौर गाउँ पाचायत चक्र पुलमा परापुर्वकालदेखि रहेको लक्ष्मीनारायण मन्दिर र पाटीपौवाहरु नेपाल विद्युत प्राधिकरणले जलविद्युत उत्पादन गर्नको लागि बि।सं। २०३३ सालमा मन्दिर पुर्ननिर्माण गर्ने सर्तमा भत्काएको थियो । २०४४;०४५ सालमा मन्दिर र धर्मशाला बनाउनको लागि तत्कालिन मकवानपुर जिल्लाका प्रमुख जिल्ला अधिकारीको अध्यक्षतामा जलस्रोत मन्त्रालयका प्रतिनिधि गुठी संस्थानका प्रतिनिधि चित्लाङ मार्खु र कुलेखानी गाविसका प्रतिनिधिहरुको उपस्थितिमा पायक पर्ने र विशेष गरी सुरक्षित स्थानलाई ध्यानमा राखी मन्दिर तथा धर्मशाला निर्माण भएको थियो । निर्माण पश्चात नेपाल विद्युत प्राधिकरणले कुनैपनि निकायलाई जिम्मा नलगाएको मन्दिरको   संरक्षणका लागि अहिले लक्ष्मीनारायण मन्दिर   संरक्षण समिति गठन तथा दर्ता भइ कि्रयाशील भएको छ । समितिको तर्फबाट भरमग्दुर पहल भएको भए पनि अहिलेसम्म मूर्ति सर्त अनुसार ल्याउन नसकेको संरक्षण समितिका अध्यक्ष झमकलाल बलामीले बताए । 

  नवनिर्मित मन्दिरमा मूर्ति स्थापना गर्नको लागि गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालय डिल्लीबजार काठमाण्डौको च।नंं १६२३ मिति २०६७ माघ २७ गते जिल्ला प्रशासन कार्यालय मकवानपुरलाई पत्राचार गरी लक्ष्मीनारायणको मूर्ति गरगहना भाडावर्तन लगायत अन्य जे जति जिन्सी नगदी छन् सो समेत साविकमा जिम्मा लिने व्यक्तिबाट नवनिर्मित मन्दिरमा मूर्ति प्रतिस्थापन गरी सोको आवश्यक सुरक्षा व्यवस्था मिलाई    परम्परा बमोजिमको पुजा आदी     निरन्तर भई धर्मसंस्कृति संरक्षण गर्ने व्यहोराको पत्र पठाएको भए पनि अहिलेसम्म पनि मूर्ति प्रतिस्थापन हुन सकेको छैन । बरु सो पत्रको आधारमा जिल्ला प्रशासन कार्यालय  मकवानपुरले सिम्लाङमा नवनिर्मित मन्दिरमा मुर्ति प्रतिस्थापनको लागि जिल्ला प्रहरी कार्यालय मकवानपुर मार्फत चित्लाङ प्रहरी चौकीलाई आवश्यक कारबाहीको लागि सम्बद्ध पक्षलाई उपस्थित गराई आवश्यक व्यवस्था मिलाउन निर्देशन गरेको थियो । 

  यसकै आधारमा चित्लाङमा पटक पटक लक्ष्मीनारायण मन्दिर संरक्षण समिति र मूर्ति जिम्मा लिने व्यक्ति तथा स्थानीयहरुवीच छलफल भएको भए पनि जिम्मा लिने व्यक्ति सुन्दरमान श्रेष्ठ तथा स्थानीय दलका प्रतिनिधि बुद्धिजिवीहरुले जवरजस्ती सम्बन्धीत निकायहरुको     अनुरोधलाई अस्वीकार गरेका छन् ।  

   लक्ष्मीनारायण मन्दिर संरक्षण तथा ब्यवस्थापन समितिको पहलमा धर्मशालालाई उचीत संरक्षण तथा ब्यवस्थापन र मन्दिरमा मुर्ति प्रतिस्थापनको लागि केन्द्रीय लगत तथा अभिलेख शाखा कार्यालय भद्रकालीमा लक्ष्मीनारायण   मन्दिरको लगत उतार्ने कार्य पनि भइसकेको संरक्षण समितिका अध्यक्ष बलामीले जानकारी दिए । त्यस्तै नेपाल विद्युत प्राधिकरण कुलेखानी प्रथम महाशाखा धोसर्िङमा आवश्यक पहलको लागि अनुरोध गरिएको भए पनि कुनै निकास ननिस्किएको उनले बताए ।

  मन्दिरको मूर्ति व्यक्तिको घरमा राखिको बताउँदै यसका लागि केन्द्रीय गुठि संस्थानको आदेशमा जिल्ला प्रशासन कार्यालय तथा जिल्ल्ाा विकास समिति मकवानपुरले थप कदम चाल्न ढिलाइ गरिरहेको संरक्षण समितिका सचिव मणिराज थापा बताए  । जिल्ला प्रमुखबाट केन्द्रको निर्देशनका कार्बाही अगाडि बढाउन नसकेको वा अटेर गरेको अध्यक्ष बलामीको गुनासो छ । गाउँमा मिलेर विवाद समाधान गर्न मकवानपुरका प्रमुख जिल्ला   अधिकारी दिनेश भट्टराइ तथा स्थानीय विकास अधिकारी भुवनप्रकाश विष्टको एकातर्फी अनुरोध आएको बताउँदै बलामीले प्रशासन आवश्यक कार्बाहीमा नगएको  बताए। यसका लागि प्रशासनिक निकायबाटै पहल हुनुपर्ने संरक्षण समितिको माग रहेको छ । केन्द्रबाट नवनिर्मित मन्दिरमा नै मूर्ति प्रतिस्थापन गर्ने आदेश समेत भएकोले यसका लागि जिल्लाका सबै निकायले पहल गरिदिनू पर्ने अध्यक्ष बलामीको भनाइ छ । यता चितलाङमा भने सोही मुर्तीलाई मन्दिर बनाई राख्ने काम भईरहेको वताईएको छ ।

सुरजकुमार भुजेल

बन्ला त अब संविधान ?

भदौ १४ गते थप गरिएको समयसिमा सकिनै लाग्दा पुनः ६ महिनाकालागि संविधान सभालाई व्युटाईएको छ । थप गरिएको समयावधीसंगै संविधान सभाको आयु चार वर्षको हुनेछ । नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ मा संविधान सभाको कार्यकाल दुई वर्षको मात्रै हुनेछ भनी उल्लेख गरिएको छ । यसको अतिरिक्त मुलुकमा संक्रमणकालीन अवस्था आएमा र संविधान बन्न नसकेको परिस्थितीमा मात्रै ६ महिना सम्मको म्याद थप्न मिल्ने प्रावधान छ । तर अन्तरिम संविधानको मर्म विपरित पटक पटक म्याद थप्दै आएका दलहरुले अन्ततः चार वर्ष सम्म संविधान सभालाई जीवीत तुल्याउँन सफल भएका छन । 

दुई वर्ष भित्र संविधान जारी गर्ने उद्घोष गरेका दलहरुले चार वर्षको समय लगाउँने त निश्चित भयो अव पनि थप गरिएको समयावधी भित्र संविधान बन्ने हुन कि होईनन् भन्ने प्रश्न खडा भएको छ । पछिल्लो पटक सर्वाेच्च अदालतले समेत अन्तिम पटककालागि भन्दै ६ महिना थप्न आदेश दिए पछि राजनीतिक दलहरुलाई दुवै हातमा लड्डु झै भएको थियो । यस पटक विगतमा झै न त रातभर नाराजुलुश गर्न पर् यो न त सरकारको राजीनामा नै । 

सहमति शान्ति र संविधानको मन्त्र जम्दै लोकतन्त्रको नाममा मनपरितन्त्रको राज भईरहेको नेपालमा नेपाली जनताको चाहना अनुरुपको संविधान बन्ला भन्ने आश विस्तारै घट्दै गएको छ । दलहरु बीच देखिएको आन्तरिक तथा वाह्रय विवाद र सत्ता केन्द्रीत राजनीतिले संविधान सभा लथािलंग मात्रै भएका छैनन् भताभुंगको अवस्थामा पुगेको छ । समय हुाजेल रोष्टम घेराउ र नाराजुलुश गर्ने अनि समयसिमाको अन्त्यमा म्याद थपकालागि संघर्ष गर्ने दलहरुले संविधान सभालाई जागीर खाने भाँडो बनाएका छन । 

मुख्य विवादित मुद्दाको रुपमा रहेको सेना समायोजन राज्यको पुनःसंरचना निर्वाचन प्रणाली लगायतका कुराहरुलाई टुङ्गोमा पुर् याउन चालिएको कदमलाई सलाम चाढाउँनै पर्छ तर सेना समायोजन र राज्यको पुनः संरचना जस्तो महत्वपूर्ण कुरामा चरम लापरवाही तवरले निर्णय  हुने कुन कि भन्ने जिज्ञासा उत्पन्न हुन थालेको छ । यति मात्रै होईन सेना समायोजन प्रकि्रयामा सहमति भन्दा अधिक समायोजनको संख्या देखिनु असहाय र अपांग लडाकुहरुलाई वेवास्ता गरिनु र स्वैच्छीक अवकासमा जाने लडाकुको कुशल व्यवस्थापन हुन नसक्नुले मुलुकमा पुनः द्वन्द्धको वासना आउँने हुन कि भन्ने प्रश्न चिन्ह खडा भएको छ । यस्ता महत्वपूर्ण कुराहरुलाई गम्भिररुपमा लिई सत्ता भन्दा पनि शान्ति र संविधान केन्द्रीत राजनीति गर्ने हो भने थपिएको समयावधी संविधान बन्ने कुरामा दुई मत छैन ।

होटलभन्दा कम छैनन् चित्लाङका होमस्टे

चट्ट पारेर मिलाइएको ओछ्यान। भुइँका हरिया कार्पेट। अनि जोसुकैको मन पनि जित्न सक्ने खालको मायालु व्यवहार। स्वादिलो नेवारी परिकार। साथमा हुनेछ नासपाती र रक्तचन्दनबाट बनेको रक्सी। 

चित्लाङ गाविसमा निर्माण गरिएको होमस्टेका विशेषता हुन् यी। चित्लाङको होमस्टे बस्न आइपुग्ने जो-कोहीले पनि यसको व्यवस्थापन देखेर भन्ने गर्छन्- होटलभन्दा के कम छन् र चित्लाङको होमस्टे। त्यहाँका सात घरमा बनाइएको होमस्टेमा ६० जना पाहुना अटाउन सक्छन्। जहाँ उनीहरुले न्यानो स्वागतसहित स्वादिलो खाना अनि मीठो निन्द्रा पाउनेमा शंका छैन। गाविसमा बुद्धरत्न मानन्धर राधाकृष्ण बस्नेत रामकृष्ण बलामी अशोकिसंह ठकुरी रामकृष्ण बलामी लालबहादुर श्रेष्ठ दलबहादुर गुरुङको घरमा अघिल्लो वर्षदेखि होमस्टे थालिएको हो।

होमस्टेका लागि जिल्ला विकास समितिले प्रत्येक घरलाई व्यवस्थापन खर्चबापत १० हजार रुपियाँ उपलब्ध गराएको थियो भने होमस्टे साचालकहरुका लागि व्यवस्थापन र खाना पकाउने तालिमको व्यवस्था गरेको थियो। त्यहाँको होमस्टेमा मासिक औसत ३० जना पर्यटक आउने गरेको होमस्टे साचालक बुद्धरत्न मानन्धरले जानकारी दिए।

होमस्टे साचालनलाई प्रभावकारी बनाउन सामुदायिक होमस्टेसमेत गठन भएको छ। यसले होमस्टेको मेनु बनाउने रेट निर्धारण गर्ने विभिन्न संघसंस्थासँग सम्पर्क गरी पर्यटक भित्र्याउन काम गर्दै आएको अध्यक्ष राधाकृष्ण बस्नेतले जानकारी दिए। सामुदायिक होमस्टेका सल्लाहकारसमेत रहेका मानन्धरका अनुसार होमस्टेमा बस्नका लागि फ्रेन्च जर्मन र इटालीयन पर्यटकसहित विद्यार्थीहरु पनि अवलोकन भ्रमणका लागि आउने गरेका छन्।

ऐतिहासिक धार्मिक र सांस्कृतिक सम्पदाले धनी चित्लाङ गाविसमा चन्द्रागिरि भार्लस्वर पर्वत अशोक चैत्य स्वच्छन्द भैरव तलेजु भवानी मन्दिर र कोट सातधारा नयाँ पौवा सत्तल त्रिपुरेश्वर शिवालय चपकेश्वर महादेव प्राचीन गोपाली बस्ती महामुनि एवम् नेपालकै सबैभन्दा ठूलो चीज उद्योगजस्ता पर्यटकीय सम्भावना बोकेका क्षेत्र छन्।

रामशरण पुडाशैनी,हेटौंडा 

रेमिट्यान्सबाट लोभिने कि जोगिने

मुलुकको अर्थतन्त्र क्रमशः ओरालो लागिरहेको कुरा सर्वविदितै छ । यस्तो परिवेशमा मुलुकलाई भड्खालोमा पर्नबाट बलियो सहारा दिएको छ रेमिट्यान्सले  । जसले गर्दा नेपाली अर्थतन्त्रमा रेमिट्यान्सलाई महत्वपूर्ण खम्वाको रुपमा लिने गरिन्छ । त्यसो त नेपाली अर्थतन्त्र रेमिट्यान्स निर्भर बन्न थालेको स्पष्टै छ । रेमिट्यान्समा आधारित अर्थतन्त्रले कुनै पनि बेला नकारात्मक असर पार्न सक्छ भन्ने सन्देश विश्व वैंकले समेत सार्वजनिक गरिसकेको अवस्थामा हामी निर्धक्क भएर ुकानमा तेल हालेर बस्नुू कुनै पनि हालतमा उपयुक्त हुदैन । तर वर्तमान परिवेशलाई मुल्यांकन गर्दा यस्तै झ-झल्को आउँछ । 

अर्थ मन्त्रालयले सार्वजनिक गरेको आर्थिक सर्वेक्षण अनुसार आर्थिक वर्ष ०६७÷६८ मा कामदारको विप्रेषण आय २ खर्ब ५९ अर्ब ५३ करोड रुपैयाँ पुग्ने अनुमान गरिए पनि नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्क अनुसार आर्थिक वर्ष ०६७÷६८ को साउनदेखि वैशाखसम्म दश महिना को अवधिमा रेमिट्यान्स आयको रुपमा २ खर्ब ६ अर्ब ६६ करोड रुपैयाँ नेपाल भित्रिएको देखाएको छ । सन २००५ मा नेपालले ११ करोड १५ लाख अमेरिकी डलर विप्रेषण आर्जन गरेको तथ्यांक छ भने हाल आएर ३ अर्ब ५१ करोड २९ लाख अमेरिकी डलर पुगेको तथ्यांक सार्वजनिक भएको छ । श्रम मन्त्रालयका अनुसार वार्षिक २ खर्ब ५३ अर्वको हाराहारीमा नेपालले विप्रेषण आर्जन गरेको जनाएको छ ।  

मुलुकमा उपयुक्त रोजगारको अवसर नहुनु र काम अनुसारको दाम नपाउँनुले अधिकांश नेपालीको अन्तिम गन्तब्य बनेको छ वैदेशिक रोजगारी । विभिन्न मुलुकमा गरी दैनिक लगभग एक हजार नेपाली विदेशीरहेको छन । अवसरको खोजीमा भौतािरंदै विदेशिएका दाजुभाई दिदीबहिनीहरुले पठाएको कमाई नै रेमिट्यान्स हो । यसरी आएका रेमिट्यान्सको उचित सदुपयोग हुन सकेको छैन जसले दिर्घकालमा नकारात्मक असर पार्ने प्रवल संभावना रहन्छ । यि रेमिट्यान्सलाई उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी गर्न सकेको छैन । यस्तो रेमिट्यान्सहरु व्यक्तिगत उपभोग्य क्षेत्रमा मात्रै प्रयोग भईरहेका छन । यसले गर्दा व्यक्तिगत जीवनमा उत्थानको लक्षण देखा परे पनि राष्ट्यि रुपमा घातक देखिन्छ । यसरी हेर्दा क्षणिक रुपमा यसले केही लाभदायक भूमिका निर्वाह गरेपनि उल्लेख्य उपलब्धि भने हासिल हुन सक्दैन ।  

विश्व बैंकले सन् २००९ मा करिब ३ हजार २ सय घरपरिवार समेटेर गरेको सर्वेक्षणमा नेपालका कुल घरपरिवारको कुल आयको ३० प्रतिशतभन्दा बढी हिस्सा विदेशबाट प्राप्त हुने विप्रेषणमा आधारित भएको पाइएको थियो । ुनेपाल माइग्रेसनु नाम दिएर गरिएको उक्त सर्वेक्षणमा नौ वटा जिल्लाको पारिवारिक आयमा विप्रेषणको योगदान १० प्रतिशत भन्दा कम देखिएको थियो । हाल वितेको दुई वर्षमा बिदेशीएकाहरुको संख्या बढ्नुले यो संख्यामा पनि वृद्धि आउँने निश्चित नै छ । कुनै पनि नेपाली रहरले विदेशिएका छैनन् हातमुख जोर्नकै लागि विदेशीनु पर्ने नेपालीहरुको नियतलाई हेर्दा बिना सरकारको मुलुकसरह बन्न पुगेको छ नेपाल । हामी यहाँको कच्चा सामाग्री सस्तोमा निर्यात गर्छाै अनि महंगो मूल्यमा तयारी माल सामान आपुर्ती गर्छाै । आकर्षक र महंगो सामान भने पछि उच्च गुणस्तरको भन्ने सोच्छौ हामी । यहांको स्वदेशी उत्पादनलाई धिक्कार्दै फेसनेवलको नाममा विदेशी सामान किन्न आत्तुर हुन्छौ । जसले गर्दा धमाधम स्वदेशी उत्पादकहरुले उत्पादनबाट हात झिकिरहेका छन । यहि कारण कयौले रोजगारी गुमाईरहेका छन । आकर्षक र प्रचारको भरमा विदेशी सामानप्रती लोभिनु स्वदेशी उद्योगकोलागि घाटा पुर् याउँनु हो । जब सम्म स्वदेशी उद्योगको विकास र विस्तारमा सरकारले ध्यान िदंदैन तव सम्म मुलुकको आर्थिक अवस्था कुनै हालतमा सुधि्रदैन । यसरी धमाधम स्वदेशी उद्योगहरु बन्द हुनु र लगानीमैत्री वातावरण बन्न नसक्नुले नै बेरोजगारको मात्रामा वृद्धी भएको हो । 

अहिले २१ लाखभन्दा बढी नेपाली युवाहरुले कानुनीरुपमा वैदेशिक रोजगारी मा गएर रेमिट्यान्स भित्र्याइरहेको अनुमान छ । यतिकै मात्रामा अवैध रुपमा विदेशिने अनुमान  छ । यसरी कानुनी तथा गैरकानुनी रुपमा काम गर्ने नेपालीहरुले पठाएको रेमिट्यान्सबाट धानेको छ मुलुकको अर्थतन्त्र । बैदेशिक रोजगारीमा गएका कामदारहरुले रेमिट्यान्सवापत वार्षिकरुपमा करिब २ अर्ब ५० करोड डलर बराबर रकम भित्र्याउने गरेको तथ्यांक छ । यो नेपालको कुल गार्हस्थ उत्पादनको करिब २५ प्रतिशत हो । यसरी हेर्दा नेपालको अर्थतन्त्र रेमिट्यान्सप्रति नै लोभिन गएको भान हुन थालेको छ ।

राजनीतिमा छाएको कालो बादलका कारण मुलुकका हरेक क्षेत्र लथािलंग अवस्थामा पुगेका छन् जसले गर्दा यहाँ भएका स्रोत-साधनहरुको समेत सदुपयोग हुन सकेको छैन । स्रोत साधनको दुरुपयोग तथा लगानी मैत्री वातावरण सिर्जना हुन नसकेकाले नै रोजगारी सिर्जना हुन नसकेको हो । पछिल्लो पटक सार्वजनिक प्रतिवेदनहरुले विगतका वर्षहरुमा भन्दा हाल नेपालको लगानी वातावरणमा सुधार आएको देखाएको छ । तै पनि आवश्यकता अनुरुप लगानीकर्ताहरु उत्साहित बन्न सकेका छैनन् । लगानीविना उत्पादन र उत्पादनविना रोजगार असंभव हुन्छ । उत्पादनदेखि विक्री सम्मको जीवनचक्रलाई चलायमान बनाउँन सव्रप्रथम लगानीमैत्री वातावरण निमार्ण हुनुपर्छ । यसकालागि सर्वप्रथम मुलुकमा स्थायी शान्ति कायम हुनुपर्छ अनि मात्रै लगानीमैत्री वातावरण स्थापित भई नयाँ रोजगारीका आधार सिर्जना हुन सक्छ । 

एकातिर लगानीमैत्री वातावरण नहुनु अर्काेतिर उत्पादक तथा उत्पादित वस्तुप्रती सरकारी नजर सकारात्मक हुन नसक्नु जसले गर्दा नेपालमा बेरोजगारको मात्रा बढ्न गएको हो । यसका लागि स्वदेशी उत्पादनलाई प्रोत्साहन हुने खालका नीति निमार्ण गर्नुको साथै सोही किसिमका कार्यविधि तयार गर्नु पर्छ । जब सम्म स्वदेशी पुँजीलाई स्वदेशमा लगानी गर्न सकिँदैन तव सम्म बेरोजगारलाई न्यूनिकरण गर्न सम्भव छैन । त्यसो त बेरोजगार न्यूनिकरणविना मुलुकको विकास संभव छैन । हालैको अनुपातमा नेपाली श्रमशक्तिलाई विदेशमा धमाधम निर्यात गर्दै रेमिट्यान्सको लाभमा चुर्लुम्म डुब्ने हो भने केही समयमै मुलुक ठूलो भड्खालोमा फस्ने निश्चित छ । त्यसैले मुलुकलाई यस्तो भड्खालोमा पर्नबाट जोगाउनकालागि सर्वप्रथम त मुलुकभित्रै रोजगारका अवसर सिर्जना गर्नुपर्छ त्यसका लागि लगानीमैत्री वातावरणको सिर्जना गर्नु जरुरी छ । 

२०६८। ८। ९ गते नयाँ पत्रीका दैनिकमा प्रकाशित

पर्यटन वर्षः हर्ष न बिस्मात !

 पर्यटनका लागि सँगसँगै’ भन्ने मूल नाराका साथ शुरु भएको पर्यटन वर्ष २०११ अन्तिम चरणमा आइपुगेको छ। अब बाँकी डेढ महिनाभित्र पर्यटन वर्षको नारा लक्ष्य नीति तथा कार्यक्रमहरुको समीक्षा हुनेछ जसमा सकारात्मक परिणामको आशा गर्ने अवस्था भने छैन। 

पर्यटन वर्ष २०११ मा १० लाख पर्यटक भित्र्याउने औसत बसाई १२ दिनबाट १६ दिन पुर्याउने लगायतका आकर्षक लक्ष्यहरु निर्धारण गरिएको थियो तर लक्ष्यअनुरुप कार्यक्रम कार्यविधिहरु साचालन हुन नसक्दा खासै उपलब्धि हासिल हुन सकेको देखिँदैन। मुलुकमा स्थापित अस्थिर राजनीति र राजनीतिक छापले पारेको प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष प्रभावका कारण पर्यटन वर्ष पनि लथालिंग नै बन्न पुग्यो।

पाहुनाको सत्कार नेपालीको संस्कार -यो उक्ति सुन्दा जति आनन्दको अनुभूति हुन्छ व्यवहारमा हेर्दा ठीक उल्टो परिणाम भेटिन्छ। पर्यटन वर्षलाई सफल पार्न र निर्धारित उद्देश्य हासिल गर्नका लागि तय गरिएका यस्ता आकर्षक नाराहरुले हामी सबैलाई हौसाएको थियो। नेपालमा सन् १९५० देखि पर्यटक आवागमन भएको बताइन्छ तर हालसम्म आइपुग्दा पनि आशातीत प्रगति हासिल गर्न सकेको छैन। यसको प्रमुख कारण भनेको प्रचारप्रसारको कमी नै हो। यही कुरालाई ख्याल गरेर होला यस वर्ष भने सरकारी तवरबाट केही थप प्रवद्र्धनात्मक योजनाहरु ल्याएका थिए। पर्यटन वर्षको शुरुआतसँगै देशका विभिन्न क्षेत्रमा महोत्सव पर्यटकीय प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रमहरु जारी रह्यो अझै पनि जारी नै छ।

जब भयो राती अनि बूढी ताती’ भनेझैं अब अन्तिम चरणमा आएर हतारिँदै पछुटाउनुको विकल्प छैन। आर्थिक वर्ष २०६७-०६८ को बजेटले पर्यटन वर्ष २०११ भित्र १०० जना पर्यटक भेला गराई बैठक गोष्ठी तथा सेमिनार आयोजना गर्ने जुनसुकै व्यक्ति गैर सरकारी संघसंस्था र सरकारी संस्थालाई एकमुस्ट ५ लाख रुपियाँ अनुदानको व्यवस्था गरिएको थियो। पर्यटन वर्षभित्र १० लाख पर्यटक भित्र्याउने र त्यसमध्ये ४० प्रतिशत गाउँस्तरमा पुर्याउने पनि सरकारी लक्ष्य थियो। राजधानीको संवेदनशील क्षेत्रमा समेत सुरक्षा व्यवस्थालाई कडाइ गर्न नसक्नु पटकपटक हत्या-अपहरणजस्ता आतंक दोहोरिनु तथा पर्यटकहरु लुटिने र अपहरण गर्ने गरेको घटना सार्वजनिक हुनुले ग्रामीण क्षेत्रमा पर्यटन विकासका लागि अवरोध खडा भएको छ।

आफ्नो गोरुको बाह्रै टक्का’ भन्ने उखान चरितार्थ गर्दै आर्थिक क्रान्तिको मन्त्र जपेर सत्ता सम्हाल्न पुगेका दलहरुले आर्थिक अवनतिको मार्ग अवलम्बन गर्न थालेकाले नै पर्यटन वर्षमा अपेक्षित लक्ष्य हासिल हुन नसकेको हो। बढ्दो बिलासी र दण्डहीनतालाई आश्रय दिने दलहरुकै कारण नेपालप्रति विदेशी पर्यटकहरुको आमधारणामै नकारात्मक परिवर्तन आउन थालेका छन्। जसको प्रत्यक्ष असर पर्यटन वर्षलाई परेको छ। नेपालको कुल ग्रार्हस्थ्य उत्पादनको ४.१ प्रतिशत योगदान रहेको पर्यटन क्षेत्रप्रति सरकारले जति मात्रामा प्रभावकारी कदम चाल्नुपर्ने हो त्यो हुन सकेको छैन। एकातिर स्थानीय स्रोतसाधनको परिचालन हुन नसक्नु र अर्कोतिर स्थानीय जनतालाई अवसर नदिनु जसको कारण स्थानीय क्षेत्रको न विकास हुन सक्यो न प्रवद्र्धन नै।

पर्यटन वर्ष सफल पार्न सरकारी तर्फबाट मात्रै प्रचारप्रसारका लागि २३ करोड बजेट विनियोजन गरिएको थियो भने पर्यटन पूर्वाधार खडा गर्नका लागि थप ५० करोड विनियोजन गरिएको थियो। त्यस्तै हवाई उड्डयनका लागि थप ८० करोडको व्यवस्था गरेको थियो। नेपाल पर्यटन बोर्डले प्रचारप्रसारका लागि प्रकृतिअनुसार २० हजारदेखि ४ लाखसम्म रकम दिने घोषणा गरेको थियो। प्रचारप्रसारकै लागि विभिन्न क्षेत्रका प्रसिद्ध व्यक्तिहरुलाई सद्भावनादूतसमेत बनाइएको थियो। सद्भावनादूतको प्रमाणपत्र दिने तर कार्यक्रम कार्यविधि केही नहुँदा उनीहरु आफै अलमल्लमा परेको समाचारहरु सार्वजनिक हुनुले कार्य प्रभावकारिता नभएको स्पष्टै भएको छ।

दुई वर्षको तयारीपश्चात् घोषणा गरिएको पर्यटन वर्षले अपेक्षित परिणाम हासिल गर्न नसक्ने कुरामा दुई मत छैन। तयारी नपुगेको बहानाबाजी गर्नुभन्दा अबदेखि सुधार्ने बानीको विकास गर्नु जरुरी छ। चेत खुलेपछि त्यसलाई कार्यान्वयन गर्न सक्नु नै मानवीय गुण हो। आर्थिक विकास र समृद्धीका लागि महत्वपूर्ण योगदान रहेको पर्यटन व्यवसायले नेपाली अर्थव्यवस्थामा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएको छ। वास्तवमा नेपाल एउटा पर्यटकका लागि स्वर्ग साबित मुलुक हो। यथार्थमा भन्नुपर्दा पर्यटन क्षेत्रलाई मध्यनजर गरेर प्रभावकारी ढंगले कार्यक्रमहरु साचालन गर्ने हो भने नेपालमा अर्थतन्त्र धान्ने एउटै सशक्त माध्यम बन्न सक्छ यो। अतिथि देवो भवः हाम्रो मूल मन्त्र नै हो। पर्यटकको स्वागत र सम्मान गर्नु र मुलुकभित्र लुकेर रहेको पर्यटकीय क्षेत्रहरुको पहिचान तथा व्यापक प्रचारप्रसार गर्नु जरुरी छ। हालै हिमाली क्षेत्रमा अलपत्रमा परेका पर्यटकहरुको समाचारले आम विश्व समुदायमाझ कस्तो प्रभाव पर्यो होला यो गम्भीर कुरा हो। त्यसैले पाहुनालाई देवता मान्ने हामी देवतालाई पुज्न जान्दैनौं। पर्यटकको सेवा सुविधा सुरक्षा तथा सहयोगमा सरकारी तवरबाट महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्दछ।

नेपालको अर्थतन्त्रलाई धान्न सक्ने पर्यटन क्षेत्रको विकासमा सरकारी प्रयत्न कमजोर हुनु र निर्धारित लक्ष्य हासिल गर्न सहकार्य गर्ने भन्दा पनि भाँजो हाल्ने परिपाटीको विकास हुनुले यो क्षेत्र संकुचित अवस्थामा पुगेको छ। वास्तवमै भन्नुपर्दा हामी नेपाली माल पाएर पनि चाल नपाएको अवस्थामा छांै। किनभने हामीसँग यथेष्ट पर्यटकीय क्षेत्रहरु छन् तर त्यसको पहिचान र प्रवद्र्धन गर्न चुकेका छौं। परिणामस्वरुप पर्यटन व्यवसायबाट वंचित छौं। पर्यटन वर्ष एउटा योजना मात्रै हो त्यसैले यसको परिणामलाई मूल्यांकन गर्दै आगामी दिनहरुमा पर्यटन क्षेत्रको विकासमा आ-आफ्नो क्षेत्रबाट सक्दो सहयोग गर्नु अत्यावश्क छ अन्यथा रातभरि करायो दक्षिणा हरायो’को अवस्था नआउला भन्न सकिन्न।

Pub: nepal samachar patra.

किवी टिप्ने तरखरमा टिस्टुङ्गका कृषक

मकवानपुरको उत्तरी क्षेत्र बज्रवाराहीका कृषकहरु यतिखेर किवी टिप्ने तरखरमा छन । स्वास्थ्यकालागि समेत लाभदायक मानिने किवी यहांका कृषकहरुकालागि गतिलो आम्दानीको स्रोत बनेको छ । किवीखेतीबाट मनग्य आम्दानी हुने भएकाले यहांका कृषकहरु यसखेतीतर्फ आकर्षित भएका छन । हाल बज्रवाराही गाविसका विभिन्न ठाँउहरु कुन्छाल चुलिप्राण शिखरखेल डाँडागाँउ लिलाखेल लगायतका ठाँउमा किवी खेती लगाईएको छ । एउटै बोटमा करिव १ सय २५ किलो भन्दा बढी फल्ने र प्रतिकिलो ५सय रुपैंया भन्दा बढि पर्ने हुंदा यसबाट राम्रै आम्दानी हुने गरेको स्थानिय कृषहरु वताउँछन । फल्गुण महिनामा पालुवा लाग्ने किवीको बोटमा बैशाख देखि नै फल लाग्न थाल्छ भने कार्तिक देखि पुस सम्म फल टिपी सक्नु पर्छ ।  समुद्री सतहबाट करिव एक हजारदेखि तीन्ा हजारको उचाई सम्म फल्ने भए पनि विशेषतः दुइ हजारको उचाईमा किवीकोलागि उचित हावापानी हुने विशेषज्ञहरु वताउँछन । किवीको एउटै विरुवाले ५०;६० वर्ष सम्म निरन्तर फल दिने गर्दछ । विदेशमा किवीको राम्रो बजार भएपनि नेपालमा भने यसको उपयोगीताको बारेमा यथेष्ठ जानकारी पाउन सकेको छैन । विदेशमा यसलाई गतिलो खुराकको रुपमा लिईन्छ । स्वास्थ्यका लागि यतिधेरै उपयोगी किबी टेस्ट गर्ने होइन त ? हो भने सम्पर्क गर्नुस् । 

राष्ट्रपतिलाई पत्र

महामहिम राष्ट्रपति ज्यू 

ओखलढुङगाका उज्जनकुमार श्रेष्ठको हत्यामा संलग्न भएको ठहर गर्दै  सर्वोच्च अदालतद्वारा २०६६ पुस १९ गते सर्वस्वसहित जन्मकैदको फैसला सुनाइएका सभासद बालकृष्ण ढुंगेललाई आम माफी दिलाउनकालागि मन्त्रीपरिषदबाट स्विकृत भई यहां समक्ष फाइल पेश गरिएको छ । यस घटनालाई लिएर चौतर्फी विरोध मात्रै भईरहेका छैनन पिडित परिवारजनले आत्मदाह गर्ने चेतावनी समेत दिईसकेका छन । सर्वाेच्च अदालतकै मानहानी हुनेगरी गरिएको मन्त्री परिषदको यो निर्णयले मुलुकमा दण्डहीनता बढाउँनॆ निश्चित छ । यसै विषयलाई लिएर पुनः सर्वाेच्च अदालतमा रिट समेत दायर भईसकेको अवस्थामा यहांबाट आममाफी दिने जस्तो जनहित विपरीतको कार्य गर्नु अन्याय र अत्याचार हुनेछ । 

पद र दवावमा परेर आम माफी िदंदै जाने हो भने ठूल्ठुला काण्ड मच्चाउँने सवै हत्याराहरुले समाज सुसुजित हुनेछ । सोस्र फोस्रवाला हत्यारालाई माफी दिलाउँने र सर्वसाधारणलाई मात्रै कारवाही गर्ने हो भने लोकतान्त्रिक मुलुकको के अर्थ रह्यो र  सुरक्षा संयन्त्र र जेल किन चाहियो  जेलमा भएका अपराधीहरु निकालेर जेल खाली गरे हुन्छ । सवै अपराधीलाई कार्यकर्ता बनाए हुन्छ । कार्यकर्ता हुंदैमा हत्याराको पनि सफाई हुने भए अरु पेशा किन गर्ने  कार्यकर्ता भएर मान्छे मारेर बसे भै गो नि । व्यक्तिगत तथा दलगत स्वार्थमा लागेर व्यक्तिको हत्या गर्ने र चोखिनकालागि पार्टीको सिफारिस माग्ने चलन लोकतान्त्रिक मुलुकमा सुहाउँदैन । भटट्राई नेतृत्वको सरकारले ढुंगेललाई माफी दिन जुन निर्णय गर् यो त्यसले यो सरकारको गरिमा र लोकपि्रयतामाथि गम्भिर चोट पुगेको छ ।  

कानूनी नजरमा साना-ठूला धनी-गरिव सवै समान हुन । कानूनी राज्यको उपहास हुनेगरी राजनीतिकरण गरेर हत्यारालाई छुटाउँन राजनैतिक दवाव दिइन्छ भने त्यो जनतामाथि भएको अत्याचारी हो । ढुंगेल मात्रै होईन माओवादी भित्र यस्ता कयौ नेता छन जसले सर्वसाधारण नेपालीलाई घिसारेर चुटेर लुटेर मारेका छन । जनयुद्धका कालमा हत्याको आरोप लागेका माओवादीका सवै नेताका मुद्दा फिर्ता गर्ने जुन निर्णय भएको छ त्यो असान्दर्भिक र नेपाली जनतामाथिको ठाडो प्रहार हो । ढुंगेल भन्दा अघिल्ला नेताहरुको मुद्दा फिर्ता गरिएका छन माफी दिलाईएका छन जसले गर्दा आज ढुंगेललाई किन माफी नदिने भन्ने बहस पनि शुरु भएका छन । राष्ट्रपति ज्यू ढंुगेललाई मात्रै होईन यस्तो हत्यारा जो कोहीलाई पनि आम माफी दिनु कुनै हालतमा हुंदैन । यदि तपाईबाट यस्तो कार्य भयो भने जनताले सहनेवाला छैन ।  

टिस्टुङ्गका ठेकेदारलाई भ्याई नभ्याई

२० कात्तिक टिस्टुङ्ग । टिस्टुङ्ग बज्रवाराहीका तरकारी ठेकेदारहरुलाई तरकारी ओसार्न यतिखेर भ्याई नभ्याई भएको छ । हिउंदे तरकारी लगाउँन किसानहरुले खेतवारीमा भएका तरकारीहरु एकैपटक विक्री गर्न थालेपछि ठेकेदारहरुलाई भ्याई नभ्याई भएको हो । 

तरकारी ओसार्न यहांका ठेकेदारहरु बीच हानाथाप नै हुने गरेको छ । ठेकेदारहरु बीच जतिसुकै प्रतिस्पर्धा भए पनि यहांका किसानहरुले भने तरकारीेको उचित मूल्य पाउँन सकेको छैन । घरैपिच्छे झुन्डिएका काँटा र ठेकेदारहरुको लावालस्करले यो क्षेत्रका किसानहरु दिक्क मात्रै बनेका छैनन पटक पटक ठगिएका पनि छन । 

महंगो तरकारीलाई खेतबारीबाटै उठाउँने र सस्तो तरकारी लैजाँदा मुन्टो फर्काउने ठेकेदारहरुको ब्यवहारका कारण आफै तरकारी बेच्न काठमाडौं जाने गरेको कृषक जनक श्रेष्ठले वताउनु भयो । ुकाठमाडौमा भन्दा आधा कम मूल्यमा तरकारी लैजान्छ तर पनि पैसा समयमा िदंदैनू श्रेष्ठले भन्नु भयो । किसानलाई ठगेर विल्डिङ ठड्याउने ठेकेदारहरुप्रती किसानहरु नै एकजुट हुनु पर्ने उनको तर्क छ । यंहा अहिले काउली, बन्दा, मूला, गाँजर, पिडालु, सखरखण्ड, खुसा्रनी लगायतका तरकारीहरु प्रशस्त उत्पादन हुने गरेको छ । गत वर्ष भन्दा यस वर्ष राम्रो उत्पादन भएको स्थानिय किसानहरुको भनाई छ । 

यसै बीच यहांका किसानहरुले पिडालु खेतीबाट मनग्य आम्दानी गर्न थालेका छन । केही वर्ष यता पिडालुलाई व्यवसायीक खेतीको रुपमा लगाउँने किसानहरुको जमात बढ्दै गएको स्थानिय राज कुमार श्रेष्ठले वताउँनु भयो । अरु तरकारी भन्दा कम्ा मिहेनतले पनि राम्रै आम्दानी हुने गरेकाले किसानहरु यस तर्फ आकर्षित हुने गरेको उनको तर्क छ । यस वर्ष स्थानिय बजारमा पिडालुको प्रतीकेजी मूल्य २० देखि २५ रुपैया पर्दछ । 

बाँदरको बन्दले दिन खोजेको सन्देश !

गाँउघरमा गाईजात्राको अवसरमा आयोजना हुने सास्ंकृतिक कार्यक्रमहरुमा हाँत्ती र कमिलाको भिडन्त गोल्भेडा र प्याजको जुहारी माछा र भ्यागृुटाको बादविवाद बाँदर र मान्छेको लडाँई लगायत पशुपंक्षी र किरापट्यांग्राको बन्द हड्ताल कर्फयु जस्ता विषयलाई मिलाएर ब्यंग्यात्मक समाचार प्रस्तुत गर्ने गर्थें । गत कार्तिक २ गते सबेरै थापाथलीमा एक हुल बाँदरले बीस मिनेट सवारी आवागमन ठप्प पारेको खबरले ती विगतका क्षणहरुलाई सम्झन वाध्य पार् यो । मोटरसाईकलको ठक्करबाट घाईते भएको आफ्नो साथीको मृत्यु नहुाजेलसम्म बाटो हिड्ने यात्रु र सवारीलाई आक्रमणको प्रयास गरेको समाचारलाई मानवीय प्रवृतीको पालनाको रुपमा ब्याख्या गरिए पनि यसैलाई यथार्थताको रुपमा लिन सकिदैन्  । यसलाई मानवीय प्रवृतीको पालना भन्दा पनि उनीहरुमा रहेको एकअर्का बीचको भावानात्मक माँया र सहयोगी भावनाको रुपमा लिन पर्दछ ।  

आफ्नो माग पुरा गराउँन सडकलाई माध्यम बनाउँने जाति मान्छे हुन बाँदर होईनन् भन्ने कुरा विगतमा स-साना निहँुमा समेत हुने गरेका बन्द हड्ताल जस्ता कि्रयाकलापले छर्लङ्गै पार्दछ । बाँदरहरुको यो प्रदर्शनले सभ्य सहयोगी इमान्दार र सच्चापनको सन्देश दिएका छन । आफ्नो समाजप्रती अरुले गरेको अत्याचारविरुद्ध एक हुन सिकाएका छन उनीहरुले । थापाथली जस्तो मुख्य चोकमा सवारी साधनको समेत पर्वाह नगरी एकताको सन्देश फैलाउँन तल्लिन भए उनीहरु । बाँदर मात्रै होईन अन्य पशुपंक्षीहरुमा समेत सहयोग र एकताका भावना रहि आएको छ । एउटा ढुकुर जसले दिनभरी डुलेर आफ्नो सन्तानकोलागि आहार खोज्छन् । कोही कसैले आफ्नो बच्चा खोस्न लागेमा नजिक गई गुहार माग्छन् कराउँछन । कुकुर गाई भैंसी लगायत पशुहरुमा पनि आफन्त्वको भावना उत्तिकै देखिन्छ । 

तर विडम्वना हामी मानवजातिमा विस्तारै मानवताको भावना विस्तारै हराउँदै गएको छ । एकले अरुको प्रगति देख्न सक्दैन्न् अरुको दुःखमा रमाउँने भावनाको विकास हुंदैछ । मै खाउँ मैलाउँको नीति अनुरुप खोसाखोस र तानातानको भूमरीमा छन मानवजाति यतिखेर । अरुको खुट्टा तान्नु र टाउकोमा हान्नु अनुशासनको नियम झै बन्न थालेका छन । मानवता हराउँदै गएको अहिलेको समाजमा यो घटनाले एउटा गतिलो सन्देश दिन खोजेको छ । हामी मानवजाति व्यक्तिगत स्वार्थमा अल्झेर अरुलाई सास्ती दिन्छौ अरुको दुःखमा रमीता हेर्छाै आफ्नो सुखमा अरुलाई वेवास्ता गर्छाै । आफ्नो माग पुरा गराउँन अरुलाई मार्न सम्म पनि पछि पर्दैनौ । के यहि हो मानवीय नाता  

मानिसले मानिसलाई मानवीय ब्यवहार गर्न पछि हटिरहेको बेलामा मानिसको पुर्खा मानिने बाँदरहरुको थापाथाली प्रदर्शनले मानवजातिमा हुर्कदै गएको स्वार्थताविरुद्ध ब्यंग्य प्रहार गरेका छन । हरेक प्राणीजगतको आफ्नै समाज र संसार हुन्छ । सुगालाई पिजंडा भित्रको मिठाई मन पर्दैन । त्यो एकथरीको महापापमय सजाँय हो । घरमा पालिएको कुकुरलाई दुध भात मिठो लाग्दैन त्यसो त ऊ भागीभागी आपुनै संस्ारमा डुल्न खोज्छ । हामी मानवजाति स्वतन्त्र चाहन्छौ अरुको हस्तक्षेप चाहदैनौ । आपुनै गल्तीमा पनि सजांयको नाम सुन्न चाहदैनौ उल्टै अरुलाई दोषारोपण गरेर आफू चोखो बन्न अनेक नाटक रच्छौ । 

पशुविज्ञहरुका अनुसार पशुहरुमा आपुनो गल्ती स्विकार्ने गुण हुन्छ । आफू पनि गल्ती नगर्ने अरुले गरेको गल्ती पनि सहन नसक्ने गुण छ उनीहरुमा । तर खै मानिसमा यस्ता पवित्र गुण  केही कसैले केही गल्ती गरिहालेमा कस्तो बाँदर रहेछ भनेर  खिस्सी उदाउँछौ हामी मानवजाति तर बाँदरहरुमा भएको सहयोगी र मित्रताको नाता हामी मानिसमा समेत देख्न पाइदैन । त्यही कारण आज एक नेपालीले अर्काे नेपालीको हत्या अपहरण मारकात जस्ता क्रुरता प्रदर्शन गरिरहेका छन । दश वर्ष संघर्षले क्षतविक्षत अवस्थामा पुगेको नेपाललाई तराई आन्दोलन थप पिडा दियो । यतिले मात्रै नपुगेर व्यक्तिगत स्वार्थमा लागेर जातीय र क्षेत्रीय नारा लगाउँदै खोलिएका विभिन्न संघसंस्थाहरुको बन्द हडताल र चन्दा आतंकले नाजुक अवस्थामा पुगेको छ नेपाल र नेपालीको हालत ।

नेताहरुमा देखिएको सहयोगी इमान्दारी नैतीकता र आत्मविश्वासको कमीले नेपाली राजनीतिमा भद्रगोलको अवस्था देखा परेको छ । त्यसको पछिल्लो उदाहरणको रुपमा लिन सकिन्छ भूमिसुधार मन्त्री प्रभुसाह र रक्षमन्त्री शरदिसंह भण्डारीलाई । यो त एउटा छेस्को मात्रै हुन यस्ता उदाहरणहरु हाम्रो हरेक क्षेत्रमा वर्षायामको च्याउसरी मौलाईरहेका छन फस्टाईरहेका छन् । अर्काे कुरा दुई वर्ष भित्र संविधान बनाउँने सपथ लिएर धमाधम म्याद थप्दै यहाँ सम्म आइ पुग्नु भनेको नै स्वार्थ मिश्रित नैतिकहीनताको उपज हो । बेइमानी र बेइजतीले अघाएकाहरुलाई लाजको केही सरोकार हुदैन भन्ने कुरा नेपाली समाजमा मेल खान थालेको छ । 

अन्त्यमा बाँदरहरुको थापाथली प्रदर्शनले दिलाएको सहयोगी इमान्दारी तथा एकताको सन्देशलाई हाम्रो मानव समाजमा विस्तार गरौं । राम्रो काममा एकजुट भई समाजका भाइरसलाई हटाउँनु हामी सवैको दायित्व हो । यो नै हाम्रो सच्चा सभ्य समानता र शिष्ट समाज निमार्णका आधार हुन् । 

किवी खेतीतर्फ आकर्षित हुंदै टिस्टुङ्गका कृषक

 बज्रबाराहीका एक किसानको बारीमा फलेको किबी 

                                          

मकवानपुरको उत्तरी क्षेत्र बज्रवाराहीका कृषकहरु किवी खेतीतर्फ आकर्षित भएका छन । किवीखेतीबाट मनग्य आम्दानी हुन थालेपछि यसतर्फ आकर्षित भएका हुन । हाल बज्रवाराही गाविसका विभिन्न ठाँउहरु कुन्छाल चुलिप्राण शिखरखेल डाँडागाँउ लिलाखेल लगायतका ठाँउमा किवी खेती लगाईएको छ । एउटै बोटमा करिव १ सय २५ किलो भन्दा बढी फल्ने र प्रतिकिलो ५०० रुपैंया भन्दा बढि पर्ने हुंदा यसबाट राम्रै आम्दानी हुने गरेको छ । तर यहांका कृषकहरुले भने उचित मुल्य पाउन नसकेको स्थानिय कृषक कृष्ण प्रसाद बलामीलॆ वताउँनु भयो । फल्गुण महिनामा पालुवा लाग्ने किवीको बोटमा बैशाख देखि नै फल लाग्न थाल्छ भने कार्तिक देखि पुस सम्म फल टिपी सक्नु पर्छ । 

 समुद्री सतहबाट करिव एक हजारदेखि तीन्ा हजारको उचाई सम्म फल्ने भए पनि विशेषतः दुइ हजारको उचाईमा किवीकोलागि उचित हावापानी हुने विशेषज्ञहरु वताउँछन । किवीको एउटै विरुवाले ५०\६० वर्ष सम्म निरन्तर फल दिने गर्दछ । हाल यहांका कृषकहरुलॆ किवी टिप्न थालेका छन । 

देउसीको पैसा भलिबल टोलीलाई

शुभ दिपावलीको अवसरमा बलामी एकता समाज बज्रवाराहीले आयोजना गरेको देउसी भैलो कार्यक्रमबाट उठेको रकम स्थानिय भलिबल टोल्ाीलाई प्रदान गर्ने भएको छ । स्थानिय युवाहरुमा भलिबलप्रती देखिएको उत्साहलाई ध्यानमा राखी सो रकम उक्त टोलीलाई प्रदान गर्न लागिएको समाजका सचिव सगुन बलामीले जानकारी दिनु भयो  । यसै बीच दिपावलीको अवसरमा संगमचोक युवा क्लबद्धारा आयोजित भलिबल प्रतियोगितामा आयोजक टिमले प्रथम स्थान हासिल गरेका छन । प्रतियोगिता समापन कार्यक्रममा बज्रवाराही गाविसका निवर्तमान अध्यक्ष चित्र बहादुर बलामीले स्थानिय युवाहरुले भलिबलप्रती देखाएको उत्सुक्तालाई सवैले साथ दिनु पर्ने वताउँनु भयो ।

ज्येष्ठ नागरिकको दशामय दशै

                             

    हिन्दुहरुको म्ाहान पर्वको रुपमा लिइने बडादशै यस वर्ष हामीबाट बिदा भइसकेको छ । बालबच्चा र युवा जमातकालागि हाँसो खुसी र उमंगसंगै दशै आयो र गयो । प्रकृतीको नियम छ कि सुखसंगै दुःख अनि जन्मसंगै मृत्यु साथै शिशुसंगै बृद्ध हुनु सर्वव्यापी कुरा हो । जन्मदा कोही पनि ठूलो बलवान र विज्ञ भएर जन्मदैन । समयसंगै शारिरिक मानसिक र संवेगात्मक परिवर्तन हुंदै मानिसहरु वृद्धवृद्धा अवस्थामा पुग्ने गर्दछ । तर एउटा मानवले अर्काे मानवलाई मानविय व्यबहार गर्न चाहन्न अर्थात दुर्बहारको सिकार बनाईन्छ त्यो पनि आफ्ैलाई जन्म दिने अभिभावकमाथि । के यस्तै ब्यवहार प्राप्तीकालागि हामी सन्तान जन्माउँछौ  .

दशैको मौका पारी गाउँ जांदा यस्तै पिडामय अनुहारहरु धेरै देखिए मेरो अगाडि । मुहारमा छाएको मलिनता र र् यालले अभिभावक हुनुको सजाँयलाई प्रतिनिधित्व गरिरहेको स्पष्ट हुन्थ्यो । के यो संसारमा सवै भन्दा ठूलो कुरा धन हो  यदि होइन भने धनकै लागि आपुनो अभिभावकलाई किन यस्तो दर्दनाक पिडा दिएर धनकै पिछा गर्छन ति सन्तानहरु  के धन श्री सम्पत्तीले माता पिता किन्न पाईन्छ  किन यस्तो कुरा सोच्दैन आजका आधुनिक भनाउँदा पुस्ताहरु  आंखा अगाडि घुमेका ति वृद्धवृद्धा बा आमाहरुको तस्विर सम्झदै यि शब्दहरु ल्ोख्न पर्दा मानवशास्त्रका  सिद्धान्तहरुलाई कल्पन थाल्छु ।

अभिभावकलाई चटक्कै छाडेर विदेशीको गुलामी गर्न पल्केकाहरुको त के कुरा आपुनै घरमा बसेर पनि मातापितामाथि अत्याचार गर्नेहरुको जमात कम छैन हाम्रो समाजमा । ८० वटा हिउंद वर्षाको अनुभव संगाल्नु भएका एक छिमेकी बा आफ्नो छोरा बुहारीको दुब्र्यवहारको सम्वन्धमा वात मारिरहंदा आँखाबाट टपटप आंसु चुहाउँदै हुनुहुन्थ्यो  । ुआफ्नो पिडा अरुलाई भन्ोपछि मनमा शान्ति मिल्छ बाबुू आपुनो पिडा यसरी पोख्नु हुन्थ्यो उहांले बारम्वार । छोराबुहारीको डरका कारण नाम समेत नलेख्न विन्ति भाउ चढाउँनु हुने उहांको ब्यवहारबाटै पिडास्तर छर्लङ्गै हुन्छ । आपुनो पिडा समेत अरुलाई भन्न डराउँनु पर्ने अवस्था छ उहांको ।

मैलोको दागले भरिएको कोटमा जुम्रा हेर्दै हुनुहुन्थ्यो शुरुमा मेरो भेट हुंदा उंहासंग । कपडा मात्रै होइन शरिर पनि उस्तै देखिन्छ उहांको । ुबाह्र सन्तानको तेह्र नाती बुढाको धोको काधैमाथिू भन्ने उखान चरितार्थ भएको छ उहांको जीवनमा । कुराकानीकै सन्दर्भमा बृद्धभत्ताको कुरा निकाल्नुभयो उहांले । सरकारले मासिकरुपमा वितरण गर्दै आएको यो भत्ताले परिवारमा फाँटो ल्याएको उहांको आरोप छ । भत्ता छ भनेर खानपिनको मतलव नगर्ने भत्ता ल्याएको पैसा बारम्वार माग्ने सक्यो भन्यो भने अनावश्यक आरोप लगाएर गाली गर्ने लगायतका कुराहरु गरिरहंदा मेरो आंखामा ति सन्तानको तस्विर झलझली छाइरह्यो । उहांको जस्तो पिडा नेपाली समाजमा यथेष्ठ पाइन्छ तर पारिवारीक दबावका कारण मनको वह मनमै गुम्साउँन वाध्य छन उहाँहरु ।

उहांको भन्दा कम्ता छैन्न केही मिनेटको दुरीमै बसेकी एक वृद्धाको व्यथा पनि । केही वर्ष अघि नै श्रीमान गुमाएकी उहांले एक्लो छोराबाट पाएको पिडा बोल्न समेत चाहनु भएन । एक्कासी उहांको मुहारमा छोराप्रती छाएको आवेश र मुखमा एकाएक छाएको अपशब्दले शिथिल मेरो मष्तिस्कलाई समेत रिसले पखाल्न बाध्य बनायो । छोरा बुहारीबाट छुटिएर एक्लै बसेकी उंहाको दशै कसरी टर् यो भन्ने कुरा पटुकामा देखिएको कोदाको रोटीले संकेट गथ्र्याे । भविष्यमा पालनपोषण गर्ला हेरविचार गर्ला भनेर हुर्काएको आफ्नै सन्तानबाट अपहेलित बन्नु परे पछिको पिडा कस्ालाई पो थाहा होला र  यो कुरा आम सन्ततीले बुझ्नु पर्ने विषय हो ।

बृद्ध उमेरमा हुने शारिरिक तथा मानसिक कमजोरीलाई ख्यालै नगरी अनावश्यक आरोप प्रत्यारोप लगाउँनु र श्रीमतीको कुरा सुनेर अभिभावकमाथि यस्तो दुव्र्यवहार गर्ने सन्ततीहरुको कुनै कमी छैन यहां । घरमा भएको शोषण र अत्याचार अरुलाई भन्दा झनै अपहेलित हुनुपर्ने त्रासले गुमनाम सहन बाध्य छन् हाम्रा कयौ ज्येष्ठ नागरिकहरु । बृद्ध उमेरमा हुने शारिरिक मानसिक कमजोरीसंगै सन्तानबाट हुने दुव्र्यबहारलाई समेत ध्यानमा राखी केही आर्थिक राहत होस भन्ने हेतुले नेपाल सरकारले बृद्ध भत्ता दिने ब्यवस्था गरेको हो । यसलाई सकारात्मक कदमको रुपमा लिनुपर्छ र निरन्तरता दिनुपर्छ पनि । यो व्यवस्थाले अधिकांश अभिभावकको चिरिएको घाउमा मलम लगाउने काम भएको छ । भने केहीकालागि पिडाडायक पनि हुने गरेको छ । आफु कहिल्यै बृद्धबृद्धा हुन नपर्ने जस्तो अभिनय गर्ने छोरा बुहारीहरुका अभिभावकलाई यो भत्ता निल्नु न ओकेल्नु झै बनेको छ । चिया खर्चको आकारमा पाउने बृद्ध भत्तालाई बुहारीको आंखाले भोजभटेरको रुपमा देख्छिन् । गावीसबाट भत्ता लिएर घर आइ पुग्न भ्याएको हुदैन बाटो ढुकेर भत्ता खोस्नेहरुको जमात बाक्लो छ । बृद्ध भत्ता बृद्ध आमाबुवाकालागि दिइएको हो भावी सन्तानकालागि होइन । अभिभावकको मायाँदयाले केहि रकम दिन्छ भने स्विकार्नु सामान्य कुरो हो तर कहर वाध्यता र जवरजस्त आमाबुवासंग भत्ताको पैसा असुल्ने सन्तानको नियत दानवीय भन्दा कम्ती छैन । अनावश्यक आरोप लगाउने र भत्ताको पैसा देखाउंदै खानपीनमा समेत वेवास्ता गर्ने छोराबुहारीको कुनै कमि छैन हाम्रो समाजमा ।

शिशु, बालक, युवा र बृद्धावस्था सवैले चरणवद्ध रुपमा अनिवार्य पालना गर्नु पर्ने प्राकृतिक श्रृंखला हो । यसलाई न कसैले छेक्न सक्छ न त रोक्न नै । यो कुरा बुझेर पनि वुझ पचाउने सन्ततीकालागि बोझ बनेको छ बुद्धावस्थाका आमाबुवा । बृद्ध उमेरमा शारिरिक तथा मानसिक रुपमा कमजोर हुने हुंदा कुरा पटक पटक दोहोर् याउनु पर्ने छिटोछरिटो काम गर्न नसक्ने भनेका कुराहरु विस्रने लगायतका गुणहरु सामान्य नियम हुन । यहि कुरालाई आधार बनाएर बुढ्यौली उमेरलाई गिज्याउदै अनावश्यक आरोप लगाई दुब्र्यवहार गर्ने सन्ततीहरु हाम्रा समाजमा प्रशस्तै छन । यहि कारणवशः कोही अभिभावक दुब्र्यवहार सहन नसकी आत्महत्याको कुमार्ग रोज्न वाध्य हुन्छन् भने कयौ अलपत्र भएर बस्न विवस भएका छन् ।

बलामी एकता समाज बज्रबाराहीद्वारा एसएलसी उतिर्ण विद्यार्थीहरुको सम्मान गर्न आयोजित कार्यक्रममा आफ्नो प्रस्तुती प्रस्तुत गर्दै भाई शिव चन्द्र बलामी । उक्त कार्यक्रममा श्री बज्रबाराही उमाबिबाट शैक्षिक सत्र २०६७ मा एसएलसी उतिर्ण ७९ जना विद्यार्थीलाई सम्मान गर्नुका 

साथै मिस्टर एन्ड मिस बलामी मणिक बलामी र सुजता बलामीलाई पनि सम्मान गरिएको थियो ।

फोटो : देबेन्द्र बलामी 

फेसबुकका फेहरिस्त

फेसबुक नशाले लागेको दशाका बारेमा बारम्बार चियोचर्चो भैरहेकै छ, तर पनि सुन्नेले कुरा नसुनेपछि बुझ्नेले कुरा नबुझेपछि ती महापुराणको अर्थ न बर्थ । बिहान उठेर पनि फेसबुक, दिउँसो पनि फेसबुक, राति पनि फेसबुक, साथीभाइसँग बस्दा नि फेसबुक, खाँदा पनि फेसबुक, उठ्दा नि सुत्दा नि फेसबुक, घरमा नि फेसबुक, ससुरालीमा नि  फेसबुक । लौ हेर्नुस्, फेसबुकको जरा कहाँसम्म हरभरा फैलिएको रहेछ । लहरो तान्दा पहरो थर्कने गरी फेसबुकले डेरा जमाएपछि हामीचाहिँ तेरा र मेरा भन्दै बस्न विवश छौं । यति मात्रै होइन, अस्पतालको आईसीयूमा बसेका बिरामीले समेत फेसबुकको स्टाटस चेन्ज गर्ने अन्तिम धोको भनेर मनको पोको खोल्ने जमाना आएको छ ।

कसैका लागि स्वर्गीय आनन्द दिने साधन बनेको छ फेसबुक भने कसैका लागि जीवनलीला नै समाप्त पार्ने आधार बनेको छ यो । यसको मात लागेपछि ठाउँ–कुठाउँका बात गर्न थाल्छन् । कसैका लागि शस्त्र बनेको छ भने कसैका लागि अस्त्र बन्न पुगेको छ यो । बालकदेखि वृद्धसम्म, सहरदेखि गाउँको भीरपाखासम्म, विद्वान्देखि विद्यार्थीसम्म साराको सहारा बन्न थालेको छ । फेसबुकमै झुन्डिँदा सर्टिफिकेटमा कैयांै तारा झुन्डिने गरेको कुरा जगजाहेर हुँदाहुँदै पनि फेसबुकको तलतल मेटाउन हरपल यसैमा नजर लगाएकै हुन्छन् । पुराना साथीहरू भेट्न पाउनु एउटा गजबको साधन बनेको छ रे ! तर फेसबुकबाटै भेटेका कैयांै साथीले आफैंमाथि भुरा सम्झेर छुरा हान्दा सहनुपरेको तीतो यथार्थ पनि उत्तिकै पीडामय छ ।

नानीदेखि जवानीकाले समेत फेसबुककै बखान गाउन र यसैमा पिरती लाउन थालिसके । अचेल त आफ्नो जीवनसाथी खोज्ने माध्यम बन्न थालेको छ यो । पत्रकार, साहित्यकार, संगीतकार, गीतकार, राजनीतिज्ञ, शिक्षक, विद्यार्थी, डाक्टर, वकिल सबैको कोर्सबुकभन्दा पनि महान् बन्न थालेको छ फेसबुक । कोर्सबुकको ख्यालै नगरी फेसबुकमा स्टाटसको छ्यालब्यालै गर्नेहरू परीक्षाको समयमा पनि कोर्सबुकभन्दा फेसबुक पल्टाउन थाल्छन् । समयसँगै हिँड्नु मानवताको धर्म हो । यही धर्मको मर्मलाई बुझेर कर्म गर्ने हो भने उसैले प्रगति गर्न थाल्छ, तर सिको गर्दै मनको घाउको निको गर्न कोर्सबुकको सट्टा फेसबुक हेर्नेहरू एक दिन फेसबुकफोबिया पीडित बन्नेछन्, बनिरहेका छन् ।

जालैजालोले भरिएको यो सञ्जाल अहिले गन्जागोल बन्न पुगेको छ । यसलाई अब फेसबुक होइन, फेकबुकका रूपमा लिनुपर्छ भन्ने लाग्छ । तर, यो कुरा समय–समयमा दिमागबाटे भाग्छ र त फेसबुकमा झुन्डिन्छ । तरकारीमा नुन चर्काेदेखि श्रीमतीको झर्काेसम्म, समाचारदेखि साहित्यसम्म, मायादेखि छायासम्म सबै दौंतरीको साझा चौतारी बनेको छ फेसबुक । प्रतिभा छोड्न, प्रतिभा चोर्न, मायाजालमा पार्न, धम्क्याएर रित्याउन, हरपल हरक्षण सबैको आरक्षण बनेको छ फेसबुक । बुझ्नेलाई श्रीखण्ड नबुझ्नेलाई खुर्पाको बिंड हो यो । फेसबुकको बयान गर्न स्वयं जुगरवर्कको त सामथ्र्य छैन होला मेरो के हुनु ?

जति खायो उति गुलियो भनेझंै जति चलायो उनि मोहनी लगाउने, सोह्रवर्षे जवानमा झैं रौं पलाउने, रिसाउँदा नि त्यसैमा पोख्ने, खुसाउँदा नि त्यसैमा पोख्ने, अचम्मको रस छ यसमा, जुन अन्त असम्भव छ । सकारात्मकभन्दा नकारात्मक प्रयोग अर्थात् सदुपयोगभन्दा दुरुपयोग बढेपछि यसको लोकप्रियता बिस्तारै खस्कँदै छ । कोही कोही झस्कँदै छ । मन पर्नेलाई जे गर्न पनि हुने नपर्नेलाई बाँदर र कुकुरको शिर–पुच्छर जोडेर हाल्न पनि मिल्ने, कस्तो फेसबुक ? 

विद्युत प्राधिकरणको ३५ रोपनी जग्गा कब्जा

 काठमाडौं, असोज २५ -विद्युत प्राधिकरणको एक अर्बभन्दा बढी मूल्य पर्ने बालाजुको जग्गामा आफूलाई समाजसेवी भन्नेदेखि राजधानीको नाम चलेको बोर्डिङ स्कुलका प्रिन्सिपल समेतले कब्जा गरेका छन्। 

राजधानीको बालाजु बनस्थलीमा रहेको प्रतिआना २० लाख रुपैयाँ पर्ने ३५ रोपनी १४ आना जग्गा कब्जा गरिएको हो। यसको मूल्य १ अर्ब १४ करोड रुपैयाँ बराबर रहेको प्राधिकरणले जनाएको छ।

जग्गा कब्जा गर्नेमा सिद्धार्थ बनस्थली बोर्डिङ स्कुलका प्रिन्सिपल रुपक राजवंशीका परिवारदेखि प्राधिकरणकै कर्मचारीसमेत छन्। प्रिन्सिपल रुपकले प्राधिकरणको बालाजु सबस्टेशनको जग्गा मिचेका हुन्, जसमा उनका भाइले घर बनाएका छन्।

जग्गा कब्जा गर्नेमाथि प्राधिकरणले काठमाडौं जिल्ला अदालतमा मुद्दा दायर गरेको छ। मुद्दा परेपछि पटकपटक चिठी पठाउँदा पनि कब्जा गरी बसेकाहरूले बु‰न नमानेपछि अदालतले एक साताअघि सार्वजनिक सूचना निकालेको थियो।

प्राधिकरणको कानुन विभागका निर्देशक गोविन्दराज खरेलले 'जग्गा कब्जा गर्नेविरुद्ध अदालतमा मुद्धा दर्ता गरे पनि म्याद तामेलीको पत्र बु‰न नमानेको' जानकारी दिए।

म्याद तामेली पत्र बुझेपछि तारेखको प्रतिउत्तर दिनुपर्छ। तारेखमा धाउनुपर्छ। तर जग्गा कब्जा गर्नेहरूले अदालतको समेत अवज्ञा गर्दै म्याद तामेली गर्न मानेका छैनन्। 'केही नलागेपछि हामीले पत्रिकामा सूचना निकालेर म्याद तामेली गरेका छौं,' खरेलले भने।

प्राधिकरणका अनुसार वनस्थली सबस्टेशनको ३६ रोपनी २ आना जग्गामध्ये प्राधिकरणको नाममा ४ आना २ पैसा जग्गामात्र बाँकी छ।

'यसमा मालपोत कार्यालयका कर्मचारीको पनि मिलेमतो छ,' खरेलले भने, 'मालपोतविरुद्ध पनि मुद्दा दायर गरेका छौं।' मालपोतले जसको जग्गा हो उसैको नाममा ४ आनामात्र राखेर बाँकी जग्गा ४० जनाको नाममा कित्ताकाट गरेर बाँडिदिएको उनले जानकारी दिए।

खानेपानी कार्यालयमा कार्यरत इन्जिनियर भोजबिक्रम थापाले समेत प्राधिकरणको जग्गा कब्जा गरेका छन्। उता मानव अधिकारवादी चेतेन्द्रजंग हिमालीकी पत्नी शान्तेश्वरी हिमालीले समेत प्राधिकरणको जग्गा मिचेर घर बनाएकी छन्।
प्राधिकरणले जग्गा मिचेर घर बनाउने दीपक राजवंशी, दुर्गादेवी घिमिरे, हरि थापा, रामआधार चौधरी, शान्तेश्वरी हिमाली र सामुदायिक विकास संघविरुद्ध मुद्धा दर्ता गरेको छ।

जग्गा मिचेको विषयमा भोजबिक्रम थापा, लक्ष्मीनारायण मानन्धर, माधवध्वज मगर, मानबहादुर ढुंगाना, राममान मानन्धर, रुपक राजवंशी, साबित्री शर्मा र शान्तेश्वरी हिमालीविरुद्ध मुद्दा दर्ता गरिएको छ।

स्रोतका अनुसार प्राधिकरणको करोडौं मूल्यका जग्गा व्यक्तिले कब्जा गर्नुमा कर्मचारीकै लापरवाहीसमेत हो। 'कर्मचारीले व्यक्तिगत फाइदा पाउने भएपछि जग्गा मिचे पनि चुपचाप बसेको देखिएको छ,' खरेलले भने।

बालाजुमा मात्र नभै देशभरिका २१ ठाउँमा प्राधिकरणका १ हजार ४ सय ७४ रोपनी जग्गा व्यक्तिहरूले कब्जा गरेका छन्। यसको मूल्य १ अर्ब ७१ करोड ५५ लाख रुपैयाँ पर्छ।

काठमाडौंकै स्वयम्भू भगवानपाउमा रहेको केन्द्रीय ढुंगा, माटो तथा कंक्रिट प्रयोगशालाको ८ रोपनी ४ आनामध्ये ८ आना जग्गा समेत व्यक्तिले कब्जा गरेका छन्। यो जग्गा पहिले अधिग्रहण गरिएका जग्गाधनीले नै आफैं प्रयोग गरिरहेको प्राधिकरणले जनाएको छ।

स्वयम्भूको जग्गाको भाउ प्रतिआना ३० लाखको दरले २ करोड ४० लाख रुपैयाँ पर्छ।
विभिन्न विद्युत आयोजना निर्माण हुँदा अधिग्रहण गरिएका जग्गा पछि प्राधिकरणको निस्त्रि्कयताले सुकुम्बासीदेखि लिएर सामाजिक संस्थाका नाममा कब्जा भएका छन्। आयोजना बनाउँदा आवश्यक पर्नेभन्दा बढी जग्गा अधिग्रहण गरिएको र पछि प्रयोग नगर्दा अतिक्रमणलाई सहयोग पुगेको प्राधिकरणका अधिकारीहरू बताउँछन्।

सबैभन्दा बढी जग्गा त्रिशूली जलविद्युत केन्द्रको कब्जा भएको छ। केन्द्रको १ हजार १ सय ७५ रोपनी कब्जा भएको प्राधिकरणले जनाएको छ।

४८ वर्षअघि त्रिशूली जलविद्युत आयोजना निर्माणका लागि अधिग्रहण गरिएको यो जग्गाको लालपुर्जा अहिलेसम्म प्राधिकरणको नाममा छैन। त्रिशूली जलविद्युतको कब्जा भएको जग्गाको भाउ स्थानीय चलनचल्तीअनुसार प्रतिआना १० हजारको दरले १८ करोड ७९ लाख रुपैयाँ पर्ने प्राधिकरणका अधिकारीहरूले जानकारी दिएका छन्। यो केन्द्रको जग्गा १ सय ४१ जनाले अतिक्रमण गरेर १ सय १० वटा घर बनिसकेको छ। ४ वटा बन्ने क्रममा छ।

देशको पहिलो जलविद्युत केन्द्र फर्पिङ जलविद्युत केन्द्रको पनि ६६ रोपनी जग्गा अतिक्रमणमा परेको छ। एक सय वर्ष पुरानो यो केन्द्रलाई सरकारले संग्रहालय बनाउने निर्णय गरिसकेको छ। केन्द्रको नाममा रहेको ३ सय २४ रोपनी जग्गामध्ये ६६ रोपनी अतिक्रमण गरेर त्यसमा १९ वटा घर, ७ वटा गोठ, एउटा मन्दिर र एउटा स्कुलको शौचालय निर्माण गरिएको छ।
प्राधिकरणको जग्गा अतिक्रमण भएका कार्यालयमा लमही १३२ केभी सबस्टेसन, सिराहा वितरण केन्द्र, जलेश्वर वितरण केन्द्र, पनौती जलविद्युत, सुनकोशी केन्द्र, कुलेखानी प्रथम र दोस्रो रहेका छन्।

सुर्खेत वितरण केन्द्र, तौलिहवा केन्द्र, कालीगण्डकी-ए, स्याङजा वितरण केन्द्र, मोदीखोला जलविद्युत केन्द्र, फेवा जलविद्युत, पाल्पा वितरण केन्द्र, देवीघाट जलविद्युत र धनकुटामा समेत प्राधिकरणका जग्गा अतिक्रमण भएको छ।

प्राधिकरणले विद्युत उत्पादन गर्न, प्रसारण, वितरण, रूपान्तरण केन्द्र स्थापना, विद्युत तार तान्न जग्गा अधिग्रहण गर्छ। कब्जा गरिएका जग्गा प्राधिकरणले सरकारको सहयोगमा फिर्ता गरेर आफ्नो मातहतमा ल्याउने तयारी गरिरहेको छ। आफ्नो नियन्त्रणमा आएपछि आवश्यक पर्नेलाई प्रयोग गरेर बाँकी भाडामा दिने वा बेच्ने योजना बनाएको छ।

नागरिक 

दसैं

कथा 

मैलोले सजिएको रुमाल ओढेर भित्तोमा झुन्डिएको रेडियोमा शुभकामना र दशै धुन बजिरहेको छ निरन्तर, माटो लिन जाने र लिएर फर्कनेहरुको चहलपहल निकै देखिन्छ, कोही घरमा रातोमाटो लिप्दैछन, कोही थरीथरीका रङ्गहरु डल्दै छन, दशै आएको जनाउ दिदैछन चराचुरुङ्गीहरु पनि, केटाकेटीहरु हुलका हुल बसेर चङ्गा उदाइरहेको देखिन्छ । दशैमा काट्न खसी बोका दोहर्याएको फाट्टफुट्ट देखिन थालेको छ । नजिकै पिङ्ग पनि हालिसकेको छ । शहरमा कमाउँन जानेहरु पनि धमाधम फर्किन थालेका छन । यो सव माहोलले दशै नजिकिएको आभास गराएको छ धनेलाई पनि 

"बा मलाई दशैमा नयाँ लुगा ल्याई दिनुस है " फुटेको सुरुवाल सिउँदै गरेको ऊ कान्छी छोरीको यो कुरा सुनेर झसङ्ग हुन्छ । माथिल्लो तलामा खुसा्रनी पिस्दै गरेको छोरा पनि भर्याङ नै भाँचुला जस्तो गरी डौडेर ऊ भएतिर आउँदै बोल्छ - "मलाई पनि जिन्सको पाईन्ट ल्याई दिनुस है मेरो साथी सुजनको त ल्याईसक्यो ।" धेरै भयो उनीहरुलाई राम्रो कपडा ल्याईदिन्छु भनेर फकाएको उसले । उसले सियोमा धागो बेर्दै जवाफ दिन्छ " ल ल कति कराको " भित्रभित्रै पोलेपनि स्विकार्छ छोराछोरीको माग उसले । बुवा बाहिरबाट आएको देख्नासाथ डौडेर झोला खोतल्थे छोराछोरी । ऊ आफैले आफैलाई धिक्कार्छ । "कति धेरै उपचार गरेर मात्रै पाएको बच्चाहरु , यिनिहरुलाई नख्वाए कसलाई ख्वाउनु त, एउटा मनले सोच्छ । प्रश्न झर्न नपाउँदै अर्को मनले जवाफ फर्काउँछ " भए पो ख्वाउनु !"

ऐया ! छोराछोरीको कुरा सोच्दासोच्दै सियोले नराम्रोसंग आक्रमण गर्यो उसलाई । पुटुटुटु निस्केको रगत सुरुवालमै स्वाट्ट पुछ्दै सियो धागो बेरवार पारेर कुनातिर मिल्काउँछ ऊ । अनि सुरुवाल पट्याएर प्लाष्टिकमा पोका पारेर किलामा झुन्ड्याउँछ बजिरहेको रेडियो संगै । दशै नजिकिएकाले सुरुवाल सिएको हो उसले नत्र त्यसै काम चलाउँथ्यो अरुबेला । लगतै खाजा खान भान्छा कोठामा पस्छ ऊ । छोराले अघि नै खोसा्रर्नी र लसुन पिसेर चटनी बनाईसकेको थियो । बिहान पकाएको कोदोको रोटी हेर्छ । जम्मा एउटा बाँकी रहेछ । ुयिनिहरुले नि कति दुःख दे को हो ू छोराछोरीलाई गाली गर्दै रोटी आधा पारेर बच्चाले नदेख्ने गरी हाँडी भित्र राख्छ । 

बुढाबुढीलाई दुई वटा अनि छोराछोरीलाई आधा आधा गरी एउटा भनेर तीन वटा रोटी पकाएका थिए बिहान उसले । तर सिर्जनाले खान नपाउँदै रोटी सकिए पछि एउटा रोटीको आधा श्रीमतीलाई छुट्याएर बाँकी आधा आफु खान थाल्छ । रोटीमाथि चटनी राखेर एउटा हरियो खुसा्रनी टोक्दै चपाउँछ रोटी । अनि जगको बाहिर भन्किएको िझंगाको पर्वाह नगरी एक कचौरा जाँड खललल खन्याउँछ कचौरामा । यतिखेरै छोरा टुप्लुक्क आइपुग्छ । "बा बा त्यसमा किरा रै" जाँड देखाउँदै बोल्छ ऊ । "त्यो खाए भिटामिन लाग्छ छोरा" किरा देखाउँदै जवाफ फर्काउँछ धने पनि, जस्तालाई त्यस्तै । बाँकी भएको एकटुक्रा रोटी छोरालाई दिदै दुई कचौरा जाँड र पानी खाएर अघाएको सम्झी जुरुक्क उठ्छ ऊ । 

"बा बा अब बजार जाने हो" छोराले फेरी सम्झाए । उसलाई यो कुराले अप्ठेरो बनायो त्यसैले "जाउँला नि कुनै दिन " भन्दै बाहिर निस्क्यो ऊ । तल छेडीमा गाइवस्तु बाड्दै गरेको सिर्जनालाई देखेपछि "खाजा लिएर खाउ है हांडी भित्र राखिदिएको छु" भन्दै बोरा बोकेर बाहिर निस्क्यो धने । "ए हजुर कता जान लाग्नु भो" श्रीमतीको सोधाईसंगै नजिकिएर "माटो लिन जान लागेको" भन्दै निस्किए ।" 

दशैलाई खर्च कमाउँछु भनेर शहर गएको ऊ थला परेर फर्केको धेरै भएको छैन । त्यसो त छिटो छिटो हिड्न समेत सकेको छैन । तै पनि विस्तारै हिडेर माटो लिने ठाँउमा पुग्यो । "ए ! भिनाजु माटो बोक्न सक्ने भई सक्नु भो हाम्रो दिदिले मिठो मिठो ख्वाए कि कसो " माटो खन्दै गरेकी सालीको यो हाँसो मिश्रित बोलीले गुम्सिएको उसको मनमा केही शितलता छायो । सालीले जिस्काए पछि दुःख मनाउ गर्ने कुरै भएन त्यसैले जिस्काउँदै जवाफ फर्काए उसले पनि " दिदिले नख्वाए कसले ख्वाउछ तिमिहरु हेर्न सम्म आउँदैनौ भेनालाई त माँया मार्यौ नि है " ।

उसको कुरा सुनेर त्यहाँ हांसोको कोलाहल मच्चियो । अन्ततः साली आफैले माटो खनेर बोरा भरिदिए धनेको । छेउमा बस्दै खोक्छ ऊ जोडतोडका साथ । ऊ अस्ति बेलुकाको घटना सम्झन पुग्छ एक्कासी बेलुका खाना खाएर सुत्न लागेका थिए उनिहरु । पोहोर साल दशै मनाउँन लिएको ऋण लिएको साहु आईपुग्यो । जंगलको बाघ झै गर्जेर आएको उसले ब्याज स्याज गनेर तल्लो बेशीखेत उसकै नाममा कागज गरायो । पैसा तिर्न नसकेसम्म उसैले कमाउँने गरी । पोहोर जम्मा दुई हजार ऋण लिएको थियो धनेले । सम्पत्तीको नाममा भएको अलि राम्रो खेत साहूले लिएपछि कोदो रोप्न हुने पाखो वारी मात्रै बाँकी भयो उसको नाममा । सोच्दा सोच्दै माटो भरिसकेछ बोरामा । विस्तारै बोरा बोकेर स्या स्या गर्दै घर आइपुग्छ ।

ऊ घरपुग्दा सिर्जना तरकारी पकाउँन मुलाको साग केलाउँदै गरेको देखेर चुल्होमा टुसुक्क बस्छ ऊ । छोराछोरी थाकेर होला निदाए छन चाडै । "आज त सालीहरुले गुण लाए " जिस्किन्छ ऊ सिर्जनासंग । " साली फकाउँन पर्दैन भन्छन् " फ्याट्ट जवाफ फकाई सिर्जनाले पनि । एकछिन दुवैको मुखमा हांसो छायो केवल एकैछिनकालागि । दुवैको मन दशै नजिकिएकोमा पिडा बल्झिदै थियो छोराछोरीको नयाँ लुगा लगाउँने धोको कसरी पुराउँने भन्ने कुरामा चिन्तित थिए उनिहरु ।

"हैन हजुर दशै त आई सक्यो बच्चाबच्चीलाई के गर्ने होला " सिर्जनाको न्यास्रो मिश्रित प्रश्न तेसर्ियो धनेमाथि । अघि सम्म हांसोले छाएको मुहार एक्कासी मेघ गर्जन लागेको बेलाको मौषम झै देखिए धनेको मुहार । "खै के गर्नु " प्रतिउत्तरको सट्टा जिज्ञासा नै फर्काए उसले । "कमाउँने भनेर जांदा आफै थला परियो" ऊ विगतका दिनहरु सम्झन थाल्छ । "त्यो साहुसंग ट्वाइलेटको जाम खोलदाखेरी पैसा लिन पाए त छोरालाई एकजोर कपडा आउँथ्यो अब छिमेकी पनि को संग माग्नु खै जो पनि मुख बतारेर हिड्छन । यसपाली एक टुक्रा गहना बेच्नु पर्ला कि फेरी दशै आइसक्यो खै यो हतारमा कसले पो राम्रो भाउ देला र" ? 

ऊ ट्वाल्ल परेको देखेर सिर्जना बोल्छे "हैन के भो हजुरलाई ?" ए होइन होईन बरु दशै चाही कसरी मान्ने हो नानु यसपाली " ऊ जवाफ भन्दा नि प्रश्न नै तेसा्रउछ यसरी किनकी उसको मनमा प्रश्न नै प्रश्नको चाङ थुपि्रएको छ । फेरी एकपल्ट मायु दर्शाए उसले । यि जोडी निकै मिलेका जोडीमा गनिन्थे गाँउमा । उनीहरुलाई एउटै धन नामको कमी थियो अरु सव कुरामा चित्त वुझ्थ्यो उनीहरुलाई । छोराछोरीले ढिपी गरेको भन्दै यसपाली आफ्नो ढुंग्री बेचेर दशै मनाउँने प्रस्ताव गर्छे सिर्जना । उनिहरुलाई थाहा छ अरुको लहैलहैमा चाड मनाउँनु हुदैन भनेर तर बाध्यता छ उनिहरुलाई । दशै मान्नु परेको छ केवल छोराछोरीकालागि ।

कुरा गर्दागर्दै खाना पाक्छ खाना खाएर भोली ढुंग्री बेच्ने निर्णयका साथ निदाउँछ दुवै जना । कमजोर शरिरले गर्दा होला धने त भुसुक्कै निदाए तर सिर्जना भने आफ्नो ढुंग्री बेच्ने कुराले सुक्सुकाउँन थालिन । दाँयाबाँया उल्टो सुल्टो परेपनि निन्द्रा फिटिक्कै लागेन उनलाई । उनको हलचलले धने व्युझिए । एकछिन अंगालोमा कस्दै सम्झाए पछि दुवै जना भाग्यलाई दोष िदंदै निन्द्रादेवीको काखमा शरण लिन पुगे ।

बिहान पनि सवेरै निन्द्रा खुल्यो सिर्जनाको । धनेलाई पनि मस्त निन्द्रा कंहा लागेको थियो र । गहना बेच्ने मन त धनेलाई पनि थिएन तर केहि गरेर पनि नभए पछि अन्तिम विकल्प बन्यो त्यो । बरु केही पैसा सापत ल्याएर दशै तार्ने छोराछोरीलाई सम्झाउँने भन्ने तिर ध्यान गयो धनेको । अनि लाज मानी मानी सिर्जनासामू पोखे आफ्नो मनको चाहना । सिर्जनामा पनि त्यो सोचाई पहिल्यै थियो तर माइतीले के भन्ने हुन भन्ने सोचेर चुप बसेकी थिईन । धनेको प्रस्ताव स्विकार्दै बिहानै माइती पुग्छे उनी । बाटैमा खाली गाग्रीसहित आमालाई भेटेपछि अवाक हुन्छिन सिर्जना अलक्षण हुने भो भनेर । तै पनि आमा नआईपुगुाजेल घरमै बहिनीसंग कुरा गरेर बसीन् ।

एकैछिनमा आमा आइपुग्यो दशैको मुखमा एकाबिहानै छोरी माइत आएको देखेर अघिदेखि नै मन पोलीरहेको थियो आमाको । विस्तारै आफु आउनुको कारण वताए सिर्जनाले आमासामु । घरको ऐचोपैंचो चलाउँने बुवा भएकाले बुवालाई सोध्नु पर्ने वताउँदै भित्र पस्यो आमा । आमाको जस्तो बुवाको मन कहां हुन्छ र कुरै नसुनी ुछैन छैन नकराू भन्दै हकारे श्रीमतीलाई । अध्यारांे मुख बोकी सिर्जनासामू आएर आफुले कान्छी छोरीलाई दिन भनेर राखेको मध्ये केही रुपैया दिएर पठाए आमाले । त्यती पैसाले दशै कहां चल्छ र तै पनि नहुनु भन्दा …।मामा बेश भनेर पाएको थोरै पैसा लिएरै घर आए उनी । 

बिहानको घामले छानामा लागेको शितहरु झर्दै थियो टपटप । उस्तैगरि झर्दै थियो सिर्जनाको आंखाबाट आसु पनि । सदा झै माटो लिन जानेहरुको ताँती देखिन्छ बाटोमा । छोराछोरीहरु अझै निदाउँदै छन । धने गाईवस्तुलाई घाँस हाल्दै छ । आंशु तिल्पिलाउँदै आएको सिर्जनालाई देखेपछि धनेको मनपनि गह्रुगो भयो । "किन के भयो र सिर्जना " - फकाउँदै जिज्ञासा राख्छ ऊ । सरासर दुवैजना माथिल्लो कोठामा पुगेर माइतीघरको वेडना सुनाउँछे सिर्जना । " यस्तो होला भनेर नै मैले माइतको आश मारेको थिए" - जवाफ फर्काउँछ धने पनि । 

अब उनीहरुसंग भएको त्यही गहना बेच्नुको विकल्प थिएन त्यसैले मुख अमिलो पार्दै" श्रीमतीको गहना फुकाल्न भन्छ धने । सिर्जना पनि माइतीबाट समेत अपहेलित भएको देखेर सुक्सुकाउँदै धने नजिक गएर फुकाल्न कान दिन्छ । अनि एक पल्ट हातमा लिएर "ल अब देखि अर्कैको कानमा गएर बसू भन्दै चुम्म गर्छ तीन पटक अनि गहभरी आंशु झार्दै धनेको हातमा राखिदिन्छे । धने पनि त्यो गहना बोकेर लुरुक्क पर्दै पल्लो गाँउको साहुकंहा लुरुलुरु हिड्छ । 

जंगलको बाटो भएर हिड्नु पथ्र्यो । चाडवाडको समयमा चोरडाँकाहरुको रजाँई हुन्थ्यो त्यो बाटो । अर्काे गाउ भएर जाने बाटो पनि थियो तर धेरै लामो बाटो त्यसैले छोटो बाटो हिड्ने भन्दै त्यही ओकालो लागे ऊ । आधाबाटो जति हिडे पछि केही गाईगुई सुन्छ उसको मनमा चोर हो कि भन्ने भान हुन्छ तर ुमैले लगाएको झुत्रा लुगा देखे पछि नै माँया लाग्छ यो चोरलाई भो केही हुंदैनू भन्दै अगाडी बढ्छ । हातमा केही छैन उसको ऊ सरासर अघि बढ्छ । ुए बुढा गोजीमा जे जे छ सव निकालेर भुईमा राखेर जाउ नत्र तँलाई यहि मारिदिन्छुू - एक्कासी आएको यो आवाजले ऊ थरथर काम्छ । ुजिद्धी गर्नु भन्दा मानेकै वेश नत्र ज्यानै लिईदिन्छू - भन्दै वगलीमा भएभरका पोकाहरु निकालेर भुंईमा राख्छ तर चुरोटको वट्टामा वेरिएको त्यो गहना निकाल्न सक्दैन ऊ । किनकी उसको लालावाला श्रीमती को दशै मनाउँने उउटै आधार थियो त्यो त्यसैले टुना बाँडेको बहानामा जुत्तामा घुसा्रछ त्यो सानो पोको । फेरी आक्रमण गर्ला कि भन्ने डरले ति अपरिचित श्वरलाइ "अव म जाँउ " भन्दै सोध्छ । "जा जा तर लुकाएर लाने कोसिस नगरे हुन्छ " यस्तो प्रतिउत्तर पाए पछि ऊ सरासर अघि बढ्छ …। 

घामको झुल्कासंगै चर्किएको चराहरुको चिरविर आवाज र शितका थोपाहरु नियाल्दै ओकोलो चढ्छ । "अब फेरी अर्का ग्याङ भेटिने हो कि ! " सोच्दै छिटोछिटो बढ्छ उसको पाईला । "ए बुढो रोक अघि बढिस भने दशैमा दशा लाग्लाू उसको कानमा ठोक्कियो एउटा आक्रोश र धम्कीपूर्ण आवेश । संगसंगै टाउकोमा रुमाल वांडेर चुच्चो जुत्ता लगाएका चार जना चोरहरु निस्किए जंगलबाट । अलि टाढै थियो त्यसैले आफु भाग्नु नै वेश थानेर तुफान भागे । पछ्याउदै गरेको ति केटाहरुलाइ बाटो भुलाउँदै स्या स्या गर्दै बघि बढ्छ ऊ । उसले जुत्तामा राखेको गहना समेत बिर्सिसकेको छ, मात्र ऊ ज्यान बचाउकालागि चुपचाप भाग्छ । सायद नौलो डाँकाहरु हुनुपर्छ त्यसो त उसलाई भेट्न सकेन तिनिहरुले । गाँउ देखिने थुम्कीमा प्याच्च बस्छ ऊ, अनि सुकेको मुखमा प्यास मेटाउँन एउटा रुखको पात चपाउँछ गाउलाई नियाल्दै । 

"ए मेरो सुन ! " झट्ट सम्झन पुग्छ । जुत्ता खोलेर यताउती ठाकठुक गर्दै हेर्छ अंह उसले भेट्दैन कतैपनि । ऊ निराश हुन्छ अनि "जंगलबाट नजानु है बरु विस्तारै जानु यता गाँउबाटै जानु"- भन्ने सिर्जनाको आग्रह सम्झन्छन् । शिथिल शरिरलाई किन धेरै दुःख दिनु भनेर चांडै पुग्न जंगलको बाटो हिडेका थिए ऊ । "अब कसरी घर फिर्ने होला " रुखमा बसेर टोलाईरहेको बाँदरलाई हेर्दै टुलुटुलु आंशु झार्छ । "कतै यही पटुकाले बांधेर आत्महत्या गरुँ कि " आफैमाथि प्रश्न तेसा्रउँछ अनि झल्यास्स सिजृनाको माँया सम्झन्छ । सायद उसको आंशु झराईले बाँदरको पनि मन पोल्यो क्यारे ऊ पनि क्ँया क्ँया गर्छ अनि नजिक नजिक आएर जिस्काए जस्तो गर्छ । " तँ पनि मलाई धमाउँन आयौ कि क्या हो " भन्दै जुरुक्क उठेर घर पुग्छ ।

"दशै आयो खाउँला पिउँला कहांबाट ल्याउला चोरी ल्याउला…॥ " घरको झ्यालबाट बाहिर हेर्दै कराईरहेको छोराछोरी देखेर भक्कानो फुट्छ उसको । छोराछोरीलाई नदेखे झै गरी सरासर भित्र कोठामा गई घोप्टो परेर रुन थाल्छ । सिर्जनाले अधि नै बाबाले मिठो मिठो खानेकुरा र कपडा ल्याउँछ भनेर भनिसकेकी थिई उनिहरुलाई । उनिहरु दङ्ग थिए तर बुवाको हातमा केही नदेखेपछि बुवाभएतिर जान्छ दुवैजना । "बाबा बाबा के भयो हजुरलाई " सानी छोरी बोल्छ । बुवा रोएको चाल पाएर करेसावारीमा खुसार्नी टिप्दै गरेको आमालाई बोलाउँन जान्छ । उनीहरुको कुरा सुन्नासाथ टिपेको खुसा्रनी त्यही छाँडी चप्पल खियाउँदै भित्र पस्छ । 

सिर्जनाको मुख हेरेर टोलाउँछ ऊ तर अंह बोल्ने कुनै आँट आउँदैन् उसलाई । सिर्जना आफै रोएपछि विस्तारै कुराको पोल् खोल्छ श्रीमतीलाई नरुने सर्त गरेर । हुने कुरा भईसक्यो रोएर हराएको माल भेटिने होईन भन्दै धनेलाई अंगाल्दै सम्झाउँन थाल्छ सिर्जना पनि ।

आमाबुवाको रुवाईले कलिला ति नानीबावु पनि आमाबुवासंगै एक झुप्पा भएर आंशु झार्न थाले । वरिपरि छिमेकीको घरमा मिठो वास्ना चलेर धनेको परिवारलाई गिज्यायो । सिर्जना एक थाल मकैको पिठो बोकेर चुलहोमा गईन । आमाबुवाको रुवाई ति अवोध नानीबावुलाई के थाहा उनीहरु ढिपी कस्न थाले दुवैजनालाई एक एक चडकन उपहार चढाउँदै एक थाल पिठो वोकेर ढिडो पकाउन जान्छे सिर्जना । मुख पुछपाछ गर्दै रोइरहेका दुवैजना नानीबावुलाई हातमा लिई "भोली ल्याउने लू भनेर सम्झाउँदै भान्छाकोठामा जान्छ धने पनि । आंखा मिच्दै "भोली कहिले आउँछ बाबा " - भन्दै आंश्रुमिश्रित स्वरमा कराईरहन्छ दुवैजना नानीहरु पालैपालो …।!